N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

0 ‘zaro fikr olishuv. 
Fikrlash jarayoni talabalaming o ‘zaro fikr olishuvini 
ko‘zda tutadi. Talabalam ing o ‘zaro fikr olishishi ularning bir-biridan 
o‘rganishdagi o‘rtoqchiligiga asos soladi. Talabalardan fikrlovchi sifatida o ‘zlarida 
bo‘lgan yirik fikr va oddiy xatoga bo ‘lgan qobiliyatlarini boshqalarga ochib 
berish talab etiladi.
112

---

0 ‘zaro fikr olishishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o ‘zining 
qarashlar tizimini so‘zlovchiga zo‘rlab o ‘tkazish va boshqa so‘zlovchilami 
luzatib turishdan o ‘zini tiyib turishi ham talab etiladi. Bunga javoban talabalar 
hoshqalaming yalpi fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega b o ‘ladi. Keng 
doiradagi m unozara oqibati o ‘laroq talabalar o ‘zlariga tegishli b o ‘lgan 
g‘oyalarni tahlil qilish va uni aniqlashga yanada qobiliyati orta boradi hamda 
ulami o ‘z bilimlari va hayotiy tajribalarida yaratgan g‘oyalari tizimiga tirkab 
horadi. Fikrlash jarayonini tashkil etishda uni o ‘tkazishning bir necha 
modellari mavjud. Ular.
• 
0
‘ziga ishonch hosil qilish;
• ishda fa o l ishtirok etish;
• ohrtoqlar va cfqituvchi bilan fik r olishish;
• (fzgalar fikrin i tinglay olish.
Tanqidiy fikrlashni ta’minlovchi savollar. 
Tanqidiy fikrlash jarayonida 
a x b o ro tn i 
ta h lil q ilish va iz o h la s h , g ‘o y a la rin i ta h lil q ilish , 
o ‘rganilayotgan hikoyalami o ‘z taxminiy rejalari bilan qayta tuzib chiqishga 
qaratilgan savollardan foydalaniladi. Q o ‘llanm ada tahlil qilinayotgan bu 
masalalar Senders (1969) ifodalari va Blum tizim li savollaridan olindi. 
Bu savollar turli sathdagi qiyinchilikda fikrlashning turli k o ‘rinishlarini 
ta’m inalashda vosita b o ‘lib xizmat qiladi. Eslab qolishga xizmat qiladigan 
savollar yoki form al sathdagi savollar eng k'uyi sathdagi savollarga 
taalluqlidir. Baholash yoki hukm chiqarish natijasida beriladigan savollar 
fikrlashni ta ’minlaydigan ikkinchi sathdagi savollar sifatida qaraladi.
Form al sath savollari faktologik axborotlar olish m aqsadida beriladi. 
U lar faqat mexanik eslashni va talabalarda yaxshi javob berish uchun 
qisqa m uddatda m a’lum predm etlar b o ‘yicha bilim qismlari (fragm ent)ni 
talab qiladi.
A xborotlarni bir shakldan ikkinchi shaklga ko‘chirish talabalardan 
uni k o ‘chim (tranform asiya) qilishni talab qiladi. K o‘chirish savollari 
talabalarga o ‘rganayotgan, tavsiflagan va ko‘rgan vaziyatlari, sahnalari va 
voqealarini o ‘zlari nam oyish eta olishlari uchun beriladi. K o‘chirish 
savollari talabalam i axborotlarni qayta ishlash yoki boshqa shakllarga 
ko‘chim qilishga ilhom lantiradi. Talabalarga sezish, k o ‘rish (sensor) 
tajribasini yaratish, shundan so‘ng esa boshqalarga o ‘z ko ‘rganlarini 
yetkazish uchun uni e ’lon qilish zarur. Bu fikrlashga tortishning faol 
ijodiy jarayonidir.
T alab alarg a g ‘oyalar, fak tlar, qay d lar va q ad riy a tlar orasidagi 
bog‘lanishlami ochish uchun izohlashga qaratilgan savollar beriladi. Sendrs 
izohlashga qaratilgan savollarga nisbatan yuqori darajadagi fikrlashni talab 
qiladigan tayanch savollar, deb qaraydi. Boshqalar esa (Vogn va Estes) 
tushunishning o ‘zigina izohlashdir, deb hisoblaydilar.