Odamning yuziga boqma, so ‘ziga boq.
Birliksiz kuch bo'lmas.
Yuzim oq bo'lsin desang, ishingni to'g'ri qil.
TOPISHMOQLAR
Topishmoqlar xalq og‘zaki ijodining bolalami o'ylashga, topqirlikka
o'rgatuvchi qadimiy janrlaridan biridir. Harbirtopishmoq zamirida «kim?»,
«nima?» so‘roqlariga yashirin javob yotadi. Har bir topishmoq uni yaratgan
xalqning hayoti, urf-odati, o'ziga xos rasm-rusmlari bilan bog'liq holda
bo'lib, bolalar o'rtasida keng tarqalgan. Masalan:
Tunda ko 'rib, cho 'g‘ deysan,
Tongda turib, yo 'q deysan.
(Yulduz)
Keragida suvga otasan,
Qimirlashin poylab yotasan.
(Qarmoq)
Qo'shaloq tovoq,
Ichi to'la yog'.
(Yong'oq)
TEZ AYTISHLAR
Tez aytishlar og'zaki nutq mashqi bo'lib, kichik yoshdagi bolalarda
ma’lum tovushlarni to'g'ri va ohangdor talaffuz qilish ko'nikmalarini
orttiradi. Bu janiga mansub asarlar bolalami biyron so'zlashga o'rgatish
bilan biiga, ularga estetik zavq beradi, fikrlash qobiliyatlarini o'stiradi,
xotiralarini mustahkamlaydi.
Masalan:
Olti ju ft oq chinni choynakka to'rt ju ft ko'k qopqoq, to'rt ju ft ko'k
chinni choynakka olti ju ft oq qopqoq yopsa bo'ladimi?
Qurilishga terak kerak,
Demak, ekmoq kerak terak.
Tolib turupni tarozida tortib topshirdi.
Oq choynakka oq qopqoq, ko'k choynakka ko'k qopqoq.
Oltin о 'tloq — oq о 'tloq.
Xalq og‘zaki poetik ijodidagi eng boy va rang-barang janrlardan biri
ertakdir. Xalq tomonidan yaratilgan ko'plab ertaklarda bolalarning o'ziga
xos hayoti chetlab o'tilmagan. Hatto, turli yoshdagi bolalar uchun juda
ko'p maxsus ertaklar yaratilgan.
Ertakning muhim xususiyatlaridan biri uning hamisha xalq hayoti,
kurashi, tarixi,
ruhiy olami, dunyoqarashi, urf-odatlari bilan chambarchas
bog'lanishi, insonlarga axloqiy va ma’naviy yo'ldosh bo'lib kelishidadir.
Ertaklar insonning ma’naviy va jismoniy kuchiga ishonch mhi bilan
sug'orilgan bo'lib, ijobiy kuchlar tabiat va ijtimoiy hayotda o'ziga dushman
bo'lgan kuchlarga qarshi kurashda doimo g'olib chiqadi. Xalq ertaklarida uni
varatuvchilaming dunyoqarashi, axloq normalari va boshqa ijtimoiy muhim
masalalar odilona hal etiladi. Ertaklar sodda va tushunarli bo'lgani
uchun
har qanday kitobxonga tez yetib boradi. Ular orqali ham insonning ijtimoiy
axloq normalari shakllanadi.
Bu hoi ayniqsa, hayvonlar haqidagi ertakda aks etgan. O'tmishda
yaratilgan ertaklarda xalqchilik kurashi o'zining haqqoniy badiiy ifodasini
topgandir. Xalqning kelajakka bo'lgan komil ishonchi, adolatning adolatsizlik
ustidan g'alabasi, yorug'likning zulmatni yengishi, ozod va baxtiyor hayotga
erishish g'oyalari yorqin obrazlar orqali tasvirlangan.
Xalq ertaklarida el-yurt ni ko'z qorachig'iday avaylab saqlovchi ajoyib
qahramonlar ulug'lanadi; ayollarning haq-huquqlari himoya qilinadi; uzoq
masofalar yaqin qilinadi; kishilar xarakteridagi yaramas odatlar, noma’qul
illatlar tanqid ostiga olinadi; m ardlik,
epchillik, dovyuraklik,
mehnatsevarlik, halollik, vafodorlik, saxiylik g'oyalari ulug'lanadi.
Xalq ertaklari o'z xususiyatlariga ko'ra bir necha tuiga bo'linadi: hayotiy
ertaklar,
hayvonlar haqidagi ertaklar, sehrli afsonaviy ertaklar, ijtimoiy-
maishiy ertaklar.
Do'stlaringiz bilan baham: