N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva Shaxsiy KoMPyuter va ofis qUrilmaLarIGa texnik xizmat ko‘rSatish

Arifmetik-mantiqiy qurilma
(AMQ) sonli va simvolli 
axborot ustida barcha arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni 
bajarish uchun mo‘ljallangan (ShKning ayrim modellarida 
operatsiyalarning baja 
rilishini jadallashtirish uchun AMQ ga 
qo‘shimcha matematik soprotsessor ulanadi).
Ichki registrlar (protsessorli xotira)
mashinaning yaqin 
oradagi ish taktlarida bevosita qo‘llaniladigan axborotni qisqa 
muddatli saqlash, yozish va uzatish uchun mo‘ljallangan. U 
mashinaning yuqori tezkorligini ta’minlash uchun registrlar 

---

13
asosida quriladi, chunki asosiy xotira har doim ham tezkor 
mikroprotsessorning samarali ishlashi uchun axborotni zarur 
bo‘lgan yozish, izlash va o‘qish tezligini ta’minlab bera 
olmaydi. 
Registrlar
– xotiraning turli uzunlikdagi tez ishlovchi 
yacheykalaridir (umumiy xotira yacheykalaridan farqli ravishda 
1 bayt standart uzunlikka va nisbatan past tezlikka ega). Unda 
ko‘pincha kerakli konstantlar saqlanadi, ba’zi protsessorlarda 
ichki registrlar turli xil manzillashlarni amalga oshirish uchun 
qo‘llaniladi.
Buyruqlarni saralash sxemasi
kompyuter dasturlariga 
muvo fiq buyruqlarning bajarilishiga tegishli manzillarni tashkil 
qilish uchun xizmat qiladi.
Uzilishlarni boshqarish sxemasi
dasturni elektron to‘xtatish 
(ko‘zda tutilmagan vaziyat), uning yuzaga kelgan vaziyatni 
bartaraf etish hududiga o‘tishi, asosiy dasturni bajarishni davom 
ettirishi uchun to‘xtagan joyga qaytishi uchun xizmat qiladi.
Xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni boshqarish sxemasi 
(XTTK). 
Ma’lumotlar massivini tashqi xotiradan tezkor xotiraga 
yuqo ri tezlikda olib o‘tish zaruriyati tug‘ilganda, protsessor bosh-
qaruvi ostidagi axborotning oddiy dasturiy almashinuvi samarasiz 
bo‘lishi mumkin. Ma’lumotlarni tashqi xotiradan tezkor xotiraga 
(yoki aksincha) to‘g‘ridan-to‘g‘ri tizimli shina orqali uzatish 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu ish tartibini protsessorning maxsus 
sxemasi (xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish kontrolleri deb ham 
ataladi) ta’minlaydi.
ShK manzilli xotirasining tashkil qilinishini ko‘rib chiqamiz. 
ShKning xotirasi – bu axborotni yozish, saqlash va uzatishga 
mo‘ljallangan muhim funksional qismidir. ShKlarning 
zamonaviy modellarida xotira rivojlangan ierarxiyaga ega bo‘lib, 
hajmi va tezligi bo‘yicha turli bo‘lgan qurilmalardan tashkil 
topadi. Mikro protsessor xotira turlari va pog‘onalarining sxemasi 
1.3-rasmda keltirilgan.

---

14
1.3-rasm.