N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

5 .1 2 - § . Ion alm ashish xrom atograflyasi
Ion alm ashish xrom atograflyasi suyuq harak atchan faza ionlarini 
q o ‘zg‘alm as fazadagi qattiq yoki suyuq m oddalarning ionlari bilan 
qaytar stexiom etrik alm ashinishiga asoslangan. A lm ashina oladigan 
h ara k a tc h a n io nlari b o r m o d d ala r 
ionitlar
yoki 
ion alm ashuvchi
smolalar
deb ataladi. U lar q attiq va suyuq m oddalar b o ‘lishi m um kin. 
Ion alm ashinish xrom atografiyasida k o ‘pchilik hollarda qattiq ionitlar 
ishlatiladi. Almashinuvchi ionlam ing zaryadiga qarab ionitlar 
kaiionitlar
(yoki kation alm ashuvchilar) va 
anionitlarga
(anion alm ashuvchilar) 
ajratiladi. 
Am foter ionitlar ham
m avjud b o ‘lib, ular bir vaqtning o ‘zida 
ham kationlarini, h a m anionlarini alm ashtira oladi.
Ion almashuvchi smolalarning turlari. 
Turli tabiiy va sintetik 
birikm alam ing k o ‘pchiligi ionitlar xossasiga ega. U lardan eng m uhim - 
lari sintetik polim er sm olalar, ko‘m irlar va b a’zi m ineral ionitlardir. 
M ineral ion itlar tabiiy birikm alar bodib , u lard a n io n itlar sifatida 
kation alm ashina oladigan kristall silikatlar, seolitlar ishlatiladi. Seolit- 
lar ichki tuzilishi m ustahkam bodgani sababli yaxshi bukilm aydi, 
ularning ionlari esa kam harakatchandir. K atio n lar va k atta odcham li 
m olekulalar seolitlar panjarasiga kira olm aydi, shu sababli seolitlar 
elaksim on xususiyatga ega bodib, ion va m olekular elaklar sifatida 
ishlatiladi.
Sintetik anorganik ionitlarga suyuqlantirilgan va gelsim on perm u- 
titlar, aktivlangan alum iniy oksidi, titan va sirkoniy asosidagi ionitlar 
kiradi. Aktivlangan alum iniy oksidi olinish usuliga qarab kationit ham, 
an ion it h a m bodishi m um kin. K atio n it olish u c h u n natriy alum inat 
eritm asiga m o d uglerod (IV) oksid yuborib, alum iniy gidroksid to d a
c h o ‘ktiriladi. O lingan alum iniy gidroksid qizdiriladi. Bu usulda olingan 
katio nitg a [(A1
2
0
3
) XA 102_] N a + form ula m os keladi. U nga nitrat 
kislotaning 2M eritmasi ta ’sir ettirilib, [(Al
2
0
3
)x-A10+] N 0 3“ anionit 
olinadi. Sirkoniy ionitlari orasida sirkoniy fosfat Z r 0
2
• P
2
O s • 5 H 20
k o ‘p ishlatiladi. U u ran n i parchalanishida hosil boduvchi elem ent- 
lard an ajratish u c h u n ishlatiladi.