reaksiyalari sodir bo‘lishiga yordam beradi va ko ‘mirning gelga aylanishiga
sabab bo'ladi. Sulfoguruhlar kiritilgan ko‘m ir (sulfoko‘mirlar)
asosidagi
ionitlar o ‘z xossalari jih a tid a n organik ionitlarga yaqinlashadi.
Sintetik polimer moddalar — smolalar asosidagi ionitlar
kimyoviy
jih atd an ju d a barqaror, m exanik puxta, tanlo v chan b o ‘lib,
alm ashi-
nish sig‘imi katta b o ‘ladi.
Sintetik ion alm ashinuvchi sm olalar tipik gellar b o ‘lib, ularning
kationlarida kislotali funksional gruppalar —S 0 3~, —CO O , —P 0
3 2
,
—As
0
32~ b o ‘ladi. K ationitlam ing karkaslarida m anfiy zaryadli m us-
tahkam bog'langan g ruppalar borligi sababli kationit o ‘zagi m anfiy
zaryadlanadi.
0
‘zakning m anfiy zaryadi
qarshi ionlarning m usbat
zaryadi bilan ta ’sirlashib turad. Shu sababli kationitning m akrom ole-
kulasi elektroneytral b o ‘ladi. Lekin qarshi ionlar ayni holda kationlar
o ‘zakdagi funksional g uruhlardan farqli ravishda harakatchan bo 'lad i
va eritm adagi ion bilan ekvivalent m iqdorda
alm ashinishi ham da
eritm aga o'tishi m um kin. B unday alm ashinish sm ola fazasidagi ionlar
bilan erituvchi tarkibidagi ionlar orasida h arak atchan m uvozanat
vujudga kelishiga sabab b o'ladi.
K ationitlardan eng k o 'p ishlatiluvchilari sulfokislotalar bo'lib,
ular stirol bilan divinilbenzolni birga polim erlash orqali olingan m ah-
sulotga sulfogruppalar kiritish yo'li bilan olinadi.
Anionitlarning o'zagida funksional gruppalar to'rtlam chi — R N H 3+,
uchlam chi — R
2
N H 2+, ikkilam chi — R N H 3+ va birlam chi — N H 4+
yoki N
3
N H + am m oniy, piridin, yoki boshqa asoslardan iborat bo 'lib ,
harakatchan qarshi ionlar sifatida anionlar xizm at qiladi. A nion alm a
shinuvchi sm olalar polim erlash yoki polikondensatlash reaksiyalari
yo'li bilan ham olinadi. B unda turli am inobirikm alardan (fenildiam in,
polietilen-po liam in) va form aldegiddan foydalaniladi. Shunday y o 'l
bilan А Н -1 , А Н -2 Ф , am berlit deb atalgan anio nitlar olingan.
M ole-
kulasida turli xil am inlar (shu jum lad an , to 'rtlam ch ilari ham ) b o 'lad i-
gan polifunksional an io n it Э Д Е -1 0 П k o 'p tarqalgan.
A m foter ionitlar — am folitlar bir vaqtning o 'z id a ham kation,
h am anionlarini alm ashina oladi. D ietilentriam in,
fenol va form al-
degidlardan polikondensatlash usuli bilan olingan ion it bipolyar yoki
am folit b o 'lad i, ch u nki u nin g tarkibiga am in o gruppalar bilan bir
qatorda, kuchsiz kislota xossasiga ega b o 'lg an fenol gruppalari ham
kiradi. Tarkibida kom pleksonlar qoldig'i bo'ladigan smolalar,
m asalan,
Э Д ТА am foter va kom pleks hosil qilish xossalariga ega*bo‘ladi.
132