Ikkinchi, N ^ Q o ‘tishlar. n
—
»
a* va
n
—>
я* o ‘tish s h u la r
jum lasidandir.
n
—» o* o d ish uzoq yoki yaqin ultrabinafsha sohada,
o ‘zida getero atom tu tu vch i to ‘yingan birikm alarda uchraydi.
n
я*
24
o ‘tish esa to ‘lqin uzunligi katta b o ‘lgan yaqin UB va ko'zga k o ‘rina-
digan sohaga m os keladi.U lar um um lashm agan juft tutuvchi getero-
atom q o ‘shbog‘ bilan b o g ian g a n hollarda kuzatiladi. С = О, С = S,
—-N = N — kabi xrom oforlar
n
-> л* o ‘tishga mos keladigan yutilish
maksimumlariga ega. Bundan tashqari, ana shu xromoforlarda
n
—>
a*
va
n
—> тг* kabi o ‘tish kam uchraydi. N-h>Q o ‘tishning eng asosiysi va
m uhim i «
к*
o ‘tishdir. я - » я* o ‘tish tezligi kam (e
=
1
0
0
dan
kichik). Taqqoslash u c h u n
n
>
n*
o ‘tishda e 1000 dan katta b o ‘lishini
eslatib o ‘tamiz. M olekulaga elektrondonor o ‘rinbosar kiritilsa va spcktr
qutbli erituvchilarda olinsa k max qisqa to iq in uzunligi (yuqori chastota)
to m o n siljiydi (gipsoxrom siljish). я
—>
л* o ‘tishda aksincha effekt
kuzatilishini ko ‘rib o ‘tdik. B undan
n ^ n *
o ‘tishni n - ^ n * o ‘tishdan
farqlashda foydalaniladi.
1
-jadvalda eng m u h im xrom oforlarning
yutilish m aksim um lari keltirilgan.
Uchinchi, N —»R o ‘tishlar.
M od d alar m olekulasi yuqori energiya
berilsa, elektron und an chiqib ketishi m um kin (fotoionlanish). Bu
o ‘tish uzoq, u ltrabinafsha sohada sodir b o ‘ladi va unga spektrda
tezlik, ensiz m aksim um m uvofiq keladi. N —>R o ‘tishlar a to m a r yoki
R idberg o ‘tishlari ham deyiladi.
N e ft m ah su lo tlarid an olingan org an ik m o d d alarn i tuzilish ini
o ‘rganishda N -^V va N —
>Q
o ‘tisblar aham iyatlidir. N~>V o ‘tishlar
natijasida yuzaga keladigan m aksim um lar K -chiziq, benzol halqasi
tutuvchi birikm alardagi xuddi shunday o ‘tishlardan hosil b o ‘ladigan
e
yutilish chiziqlari A yoki E chiziqlar deyiladi. K -chiziqlar k o ‘pincha
7 1
^
7 1
* o ‘tish lar tufayli kuzatiladi.
n
-»
n*
o ‘tish lar tufayli paydo
bodadigan yutilish m aksim um lari esa R -ch iziqlar deyiladi. Benzol
u ch ta yutilish chizighga ega: A,max = 180 m m k; e = 50000; 200 m m k,
e = 70000; 230—260 m m k; e = 200 (9-rasm ).
Odatdagi spektrofotom etrlar bilan oxirgi chiziq (K va R) ni kuza-
tish m um kin. Benzol halqasiga biror o ‘rinbosarning kiritilishi batoxrom
siljishga sabab b o ‘ladi. A yniqsa, q o ‘shb o g ‘ yoki um um lashm agan
elek tro n juftlari m avjud b o ‘lgan o ‘rin b o sarlar, shuningdek, N 0 2,
C = 0 kabi elektronoakseptor guruhlar bu siljishni kuchaytiradi. Birinchi
va ik k in c h i g u ru h o ‘rin b o sa rla ri k o 'r s a ta d ig a n b a to x ro m t a ’sir
quyidagicha o ‘zgaradi:
- C N < - S 0 2R < - C O O H < —С О С Н з < - C H O < —n o
2
<
< Cl < O H < S R - N R 2.
25
I-jadval
X rom oform
1
Bog‘lanish
>.
,
ma x ’
M M K
I g a
°
m a x
- Cl
CH,C1
173
2,30
- Br
C H 3Br
204
2,30
H - C 3H 7B r
208
2,48
- I
C H 3L
c h
,
n h
2
259
3,56
- N <
( C H 1) 1N
217
2,78
227
2,45
_
О
—
C H 3O H
184
2,18
- s
( C H 3)2S
210
3,01
(C 2H s)2S “
215
3,20
c = с
R C H = C H ,
175
4,1
S is -R C H = C H R
176 +
4,1
T ra n s-R C H = C H R
179
- 2
4,1
r
,
c
=
c h
2
187
3,9
С
ее
с
Siklogeksan 5
183
3,88
R C = CFF
187
2,65
RC = C R 6
191
2,93
и
II
и
II
и
C ,H 5C H = C = C H 2
225
2,70
C H 3C F I O
с = о
(C H 3)2C O n
294
1,08
N = 0
T re m -C 4H 9N O
279
1,14
N = 0
C H 3N = N C H 3
265
1,30
C F ,N = N C F 3
340
0,65
C = S
C H 2(C H 2)4C = S
360
0,20
504
- 0 ,7
A rom atik
c
6
h
6
184, 204, 256
birik m alar
C 6H 5C1
210, 265
c
6
h
5
n o
2
200, 300
26
9-rasm. Neftdan olingan benzolning geptandagi UB-spektri.
Agar I va II guruhga kiruvchi ikkita o ‘rinbosar benzol halqasida
p ara-h o latd a b o ‘lsa, siljish katta b o ‘ladi. M asalan, anilin va nitro-
benzol u c h u n A.max muvofiq ravishda 230 va 269 m m k ga teng. Bu
qiym at paradinitrobenzol uchu n 266 m m k ni tashkil qilgani holda,
p aranitroan ilin da 281 m m k g a c h a ortadi. M etan itro anilin uchun esa
Xmax=280 m m k. B enzol hosilalaridagi bato x ro m siljishdan halqadagi
o'rinb osarlarn in g joylanishini aniqlashda foydalaniladi.
K arbonil gruppa tutuvchi birikm alar (aldegid, keton, m urakkab
efir)da intensivlik K -chiziq
n ^ n*
d a n tashqari,
n
—>
n*
o ‘tishga
m o s k e la d ig a n k u c h siz c h iz iq (R ) h a m k u z a tila d i. U m u m a n
m olekuladagi o ‘tishlar qan eha k o ‘p b o ‘lsa, spektrdagi chiziqlar ham
shuncha k o ‘p b o ‘ladi. Lekin kutilgan o ‘tishlarning h am m asi ham
am alga oshaverm aydi. Buning b ir n ech ta sababi bon
Do'stlaringiz bilan baham: |