N. B. Dilmurodov

Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, sxema, ho‘l va quruq preparatlar.
Vegetativ nerv tizimi ichki organlarning silliq muskullariga, qon tomirlariga, 
teri hamda muskullarga, sekretsiya bezlariga tarqaladi hamda organ va 
to‘qimalardagi moddalar almashinuvi jarayonida qatnashadi. Vegetativ nerv 
hujayralari markaziy nerv tizimidan tashqari, ko‘pchiligi periferiyaga (atrof) ham 
tarqaladi. Uning nerv to‘plamlari gangliy yoki tugun hosil qiladi.
Bosh miya hamda funksiya bajaruvchi organlarning effektor aloqasi somatik 
nerv tizimida bitta bo‘lsa, vegetativ nerv tizimida ikkita neyron bilan bajariladi, 
shundan bittasi bosh yoki orqa miyada joylashib, preganglionar yoki tugun oldi 
neyroni, ikkinchisi perefirik gangliyda joylashib, postganglionar yoki tugun orti 
neyroni deyiladi. Preganglionar neyronlar postganglionar neyronlar bilan sinaps 
orqali bog‘lanadi. 
Preganglionar neyronlar tanasi miyaning aniq qismlarida: orqa miyaning 
ko‘krak-bel bo‘limi va quymich bo‘limining ikkinchi, uchinchi dumg‘aza 
umurtqalari qarshisida, bosh miyaning o‘rta va uzunchoq miya, orqa miyaning 
dumg‘aza bo‘limining maxsus vegetativ yadrolarida joylashadi. Vegetativ nerv 
tizimi joylashishi va vazifasiga ko‘ra simpatik va parasimpatik qismlarga bo‘linadi. 
YUrak, hazm organlari, siydik pufagi, bachadon, qin, to‘g‘ri ichak va boshqalar 
har ikkala nerv bilan ta’minlangan. Uchinchi qovoq, buyrak usti bezining ilik 
qavati, terining ko‘taruvchi muskuli, teri bezlari, yurak bo‘limlari, yurakning 
sinoventrikulyar tizimi, ingichka ichak va yo‘g‘on ichakning keyingi bo‘limi faqat 
simpatik nervlar bilan, yurak qorinchalari, bachadon, qin, qizilo‘ngach, oshqozon, 
yo‘g‘on ichaklarning oldingi tomoni parasimpatik nervlar bilan ta’minlangan. 
Vegetativ nerv tizimining asosiy markazi bosh miya po‘stlog‘i bo‘lib, u shu tizim 
orqali amalga oshiriladigan barcha ishni boshqarib turadi.