N. B. Dilmurodov

Beshinchi juft (V) – uch tarmoqli nerv
– n.trigiminus
ning uchta tarmog‘i 
bor, ular orasida sezuvchi va harakatlantiruvchi nerv tolalari bo‘ladi. Sezuvchi 
tolalar boshdagi organlarning shilimshiq pardasiga, terisiga; harakatlantiruvchi 
tolalar boshdagi muskullarga boradi. Uch tarmoqli nerv bosh miyadan ikkita ildiz 
bilan boshlanib, yuqorisi anchagina yo‘g‘on – sezuvchi, pastkisi esa ingichkaroq – 
harakatlantiruvchi nervlar hisoblanadi. Yuqorigi ildizda yarim oysimon tugun 
(yoki Gesser tuguni) – 
ganglion semilunare n. trigemini
bo‘ladi. Uch tarmoqli nerv 
ko‘z, yuqorigi hamda pastki jag‘ nervlariga bo‘linadi. 
Ko‘z nervi
 
– 
n.ophthalmicus
eng ingichka tarmoq bo‘lib, ko‘z teshigi ichida 
quyidagi uchta mayda tarmoqchaga bo‘linadi: 
Ko‘z yoshi nervi
 
– 
n.lacrimalis
ko‘z yoshi beziga, yuqorigi kovakka va 
peshona terisiga tarqaladi. Kavsh qaytaruvchi hayvonlarda peshona kovagiga va 
shoxga ham nerv tarqaladi. 
Peshona nervi
– n.frontalis
oldin ko‘z kosasiga, so‘ngra ko‘z usti teshigi 
orqali peshonaga chiqib, peshona va tepa qism terisiga tarqaladi. Cho‘chqalarda 
yonoq o‘simtasining orqarog‘idan chiqadi. 
Kiprik – burun nervi
 
– 
n.nasociliaris
ko‘z soqqasiga kiprik nervi kirib, 
davomi panjarasimon nerv – 
n.ethmoidalis
orqali miya bo‘shlig‘iga o‘tadi va burun 
bo‘shlig‘ining yuqorigi shilimshiq pardasiga tarqaladi. 

---

Yuqorigi jag‘ nervi
 
– 
n.maxillaris
miya bo‘shlig‘idan yumaloq teshik orqali 
chiqib, ko‘z kosasiga kirmasdan quyidagi uch tarmoqqa bo‘linadi: 
Yonoq nervi
 
– 
n.zygomaticus
pastki qovoqqa tarqaladi. Kavsh qaytaruvchi 
hayvonlarda bu nerv juft bo‘ladi. 
Ko‘z osti nervi
 
– 
n.infraorbitalis
ko‘z osti kanali orqali o‘tib, jag‘ tishlar – 
rr.alveolares
ga va kurak tishlarga tarmoqlanadi va kanaldan chiqib, uch tarmoqqa: 
a) burunning tashqi nervi – 
n.nasalis externa
– burun terisi uchun; b) burunning 
oraliq nervi – 
n.nasalis oralis;
v) yuqorigi lab nervi – 
n.labialis superior
ga 
bo‘linadi. Bular teriga va shilimshiq pardaga tarqaladi. 
Ponasimon – tanglay nervi
 
– 
n.sphenopalatinus
yumaloq teshikdan chiqib, 
shu joydagi chuqurchada quyidagi uch tarmoqqa: a) burunning keyingi nervi – 
n.nasalis aboralis
– burun bo‘shlig‘iga o‘tib, burun to‘sqichi va kataklarining 
shilimshiq pardasiga tarqaladi; b) tanglayning katta nervi – 
n.palatinus major
– 
qattiq va yumshoq tanglayga, kurak tishlarga, hatto, burun bo‘shlig‘iga ham 
tarqaladi; v) tanglayning kichik nervi 
– n.palatinus
– yumshoq tanglayning 
shilimshiq pardasiga tarqaladi. 
Pastki jag‘ nervi – 
n.mandibularis
anchagina yo‘g‘on bo‘lib, miya 
bo‘limidan ensa suyagi teshigi orqali chiqadi. Bu nerv tarkibida sezuvchi va 
harakatlantiruvchi tolalar bo‘ladi. Nerv chiqishi bilan bir necha tarmoqqa 
bo‘linadi: 
Chaynash nervi
 
– 
n.massetericus
to‘g‘ri katta chaynash muskuliga boradi.
Chakkaning chuqur nervi – 
nn.temporales profundi
chakka muskuliga 
boradi. 
Qanotsimon nerv
 
– 
n.pterygoideus
qanotsimon muskulga, nog‘ora parda 
muskuliga va yumshoq tanglay muskuliga boradi. 
Lunj nervi 
– n.buccalis
lunj muskulining pastki qismidan o‘tib, shu 
muskulga, qanotsimon muskulga hamda lunj va pastki labning shilimshiq 
pardasiga tarqaladi. Bu nerv cho‘chqalarda va kavsh qaytaruvchi hayvonlarda 
quloq osti parasimpatik nervi 
– n.parotideus
ni hosil qilib, quloq osti beziga 
tarqaladi. 
Chakkaning yuza nervi
 
– 
n.temporalis superficialis
bo‘yin tomondan pastga 
o‘tib, jag‘ bo‘g‘imi yonida yuqorigi v pastki tarmoqlarga bo‘linadi. YUqorigisi 
peshona – chakka qismining terisiga, pastkisi esa ettinchi nervga qo‘shilib, lab va 
lunj terisiga tarqaladi.
Til nervi
 
– 
n.lingualis
ga ettinchi juft nervdan nog‘ora teri nervi kelib 
qo‘shiladi, u esa tilning sezuvchi so‘rg‘ichlariga boradi. Til nervi yuza va chuqur 

---

tarmoqlarga bo‘linadi. Yuza tarmog‘i 
– ramus superficialis
tilning yon muskuli 
orqali o‘tib, uning shilimshiq pardasiga va so‘rg‘ichlariga tarqaladi. U erda 
parasimpatik nervning jag‘ osti tuguni joylashadi. Chuqur tarmog‘i – 
ramus 
profundus
til muskullariga va so‘rg‘ichlariga tarqalib, tilning uchigacha boradi.
Jag‘lararo nerv
 
– 
n.mylohyoideus
jag‘lararo muskulga va ikki qorinli 
muskulga tarqaladi. 
Pastki jag‘ning alveolyar nervi
 
– 
n.alveolaris maudibulae
pastki jag‘ kanali 
orqali o‘tib, jag‘ tishlarga va oxirgi kurak tishlarga tarqaladi. Bu nerv iyak osti 
teshigidan chiqib, iyak osti nervi – 
n.mentalis
pastki lab muskuli, shilimshiq 
pardasi va terisiga tarqaladi.