N. B. Dilmurodov

 
Suyaklarni o‘zaro birikishi. Bo‘g‘imni tuzilishi
Darsning maqsadi:
hayvon tanasidagi suyaklarning o‘zaro birikish xillari, 
bo‘g‘imlarning anatomik tuzilishi, topografiyasini o‘rganish. 
Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, bo‘g‘imlarning quruq preparatlari, hayvon 
skeleti. 
Tanadagi barcha suyaklarning o‘zaro bir-biri bilan birikmalari 2 xil bo‘ladi. 
Uzluksiz birikuvchi bo‘g‘imlar – 
synarthrosis,
ya’ni biriktiruvchi to‘qimalar 
yaxlit bo‘lib, qo‘zg‘almaydigan darajada birikkan bo‘ladi. Bular zich biriktiruvchi 
to‘qima – 
syndesmosis;
elastik to‘qima – 
synelastosis;
tog‘ay to‘qimasi – 
synchondrosis;
suyak to‘qimasi – 
synostosis
yoki mushak to‘qimasi – 
synsarcosis 
yordamida birikkan bo‘lishi mumkin. 
Uzlukli birikuvchi bo‘g‘imlar – 
articulations
– bunday birikishda bo‘g‘im 
bo‘shlig‘i – 
cavum articularis,
bo‘g‘im yuzalari – 
facies articularis,
bo‘g‘im 
kapsulalari – 
capsula articularis
hosil bo‘ladi yoki shular yordamida suyaklar bir-
birlari bilan o‘zaro birikadilar. 
Tana suyaklarining birikishi. 
Umurtqalar tanasi bir – biri bilan 
umurtqalararo tolali tog‘ay – 
fibrocartilogenes intervertebralis
birikib, u umurtqa 
boshlari orasida va qo‘shni umurtqa chuqurchasi o‘rtasida joylashadi. Ular tashqi 

---

tomonda tolali halqa – 
annulus fibrosis,
markazda esa pulpoz yadro (dildiroq) – 
nucleus pulposus
ni hosil qiladi. Yuqorigi uzun paylar – 
ligamentum longitudinale 
dorsale
umurtqa kanalining ichida joylashib, u umurtqa o‘qining tanasidan 
boshlanadi hamda barcha umurtqalar tanasiga birlashadi va dumg‘aza suyagining 
tanasida tugaydi, umurtqalararo tog‘ayda kengayadi. Pastki uzun pay – 
ligamentum 
longitudinale ventrale
– bu bel umurtqalari tanasining ostida joylashib, oxirgi 
to‘rtta ko‘krak umurtqasining pastki tarog‘idan boshlanadi va dumg‘aza 
suyagining tanasida tugaydi.
Umurtqalar yoyi va ko‘ndalang o‘simtalarini bir-biri bilan o‘zaro o‘z paylari 
birlashtiradi. Yoylararo pay – 
ligamentum interarcualia
va ko‘ndalang 
o‘simtalararo pay – 
ligamentum intertransversarii 
umurtqa yoylari hamda 
ko‘ndalang o‘simtalar oralig‘ida joylashib, ular elastik to‘qimalardan tuzilgan. 
Umurtqalarning bo‘g‘im o‘simtalari bir-birlari bilan bo‘g‘im kapsulalari 
yordamida, elka o‘simtalari esa elka va bo‘yin usti paylari yordamida birikadilar. 
O‘simtalararo pay – 
ligamentum interspinosus
elka o‘simtalari oralig‘ida 
joylashib, elastik to‘qimadan tuzilgan. 
Bo‘yin usti payi – 
ligamentum nuchae 
eng
 
katta va kuchli taraqqiy etgan, 
elastik to‘qimadan tuzilgan pay bo‘lib, u ipsimon va plastinkasimon qismlarga 
bo‘linadi. Ipsimon qismi – ensa suyagining tashqi do‘ngligidan boshlanib, bo‘yin 
umurtqalari ustidan juft ipsimon shaklda o‘tadi va birinchi ko‘krak umurtqasida 
tugaydi. Payning ko‘krak umurtqalarini elka o‘simtasi bilan birikkan qismi – 
ligamentum supraspinale 
deyiladi. U birinchi ko‘krak umurtqasidan boshlanib, 
yonbosh suyagining dumg‘aza do‘ngligida tugaydi. Bu payning ostida 8 ta shilliq 
xaltachalar yotadi. Bularning birinchisi – atlant yoyining ustida, ikkinchisi – elka 
o‘simtalari ustida, uchinchisi esa – 2-nchi ko‘krak umurtqasi ustida yotadi.
Plastinkasimon qismi keng juft plastinkadan iborat bo‘lib, elka o‘simtalari 
tarog‘idan hamda 3-6-nchi bo‘yin umurtqalarining elka o‘simtalaridan boshlanadi 
va bo‘yin usti payining ipsimon qismida tugaydi. Birinchi va ikkinchi bo‘yin 
umurtqalari ensa – atlant, epistrofey bo‘g‘imlarini hosil qilib birikadi.