N. B. Dilmurodov

Ensa – atlant bo‘g‘imi – articulation atlantooccipitalis. 
Ensa suyagining 
bo‘rtigi va atlantning oldingi (kranial) bo‘g‘im yuzalaridan hosil bo‘lgan. Bu 
bo‘g‘im oddiy ikki o‘qli bo‘lib, bukish va yozish ko‘rinishidagi harakatlarni 
segmental o‘q atrofida, o‘ngga va chapga burilishi esa muallaq o‘q atrofida sodir 
bo‘ladi. Bo‘g‘imda: bo‘g‘im kapsulasi – 
sapsula articularis –
bir uchi bilan 
bo‘rtikning bo‘g‘im yuzasi chetiga, ikkinchi uchi bilan esa atlantning bo‘g‘im 
yuzasi chetiga birlashadi; yuqorigi ensa – atlant membranasi – 
membrana 
atlantooccipitalis dorsalis 
ensa suyagidan to atlantning yuqorigi yoyigacha boradi; 
pastki ensa – atlant membranasi - 
membrana atlantooccipitalis ventralis 
ensa 
suyagidan boshlanib, atlantning pastki yoyida tugovchi membranalari hamda 

---

atlantning oldingi chetidan bo‘yinturuq o‘simtasiga boruvchi yon paylari –
 
ligamentum lateralia
bo‘ladi. 
Atlant – epistrofey bo‘g‘imi
– 
articulation atlantoaxialis 
epistrofeyning 
tishsimon o‘simtasi va atlantdan hosil bo‘lgan. Bu bo‘g‘im oddiy bir o‘qli bo‘lib, 
bo‘g‘im kapsulasidan tashqari, bir qancha paylari ham bo‘ladi. Bo‘g‘im kapsulasi 
– 
sapsula articularis 
atlant bo‘g‘im yuzasining chetidan boshlanib, tishsimon 
o‘simtaning bo‘g‘im yuzasi chetida tugaydi.
Yoylararo pay - 
ligamentum interarcuale
atlant yoyidan epistrofey 
yoyigacha boradi.
Elka o‘simtalariaro pay – 
ligamentum interspinale 
atlant do‘ngligidan 
epistrofey tarog‘igacha cho‘ziladi. 
Ichki tishsimon pay – 
ligamentum dentis internum 
tishsimon o‘simtadan 
boshlanib, atlant yoyida tugaydi. 
Tashqi tishsimon pay – 
ligamentum dentis externum 
atlantning ventral 
do‘ngligidan tishsimon o‘simtagacha boradi. 
Qovurg‘alar umurtqa bilan 2 ta bo‘g‘im vositasida birikadi: 1-nchisi – 
qovurg‘a boshi bo‘g‘imi – 
articulatio capituli costae; 
2-nchisi – qovurg‘a 
do‘ngligi bo‘g‘imi – 
articulatio tuberculi costae. 
Bo‘g‘im kapsulasi va 4 ta maxsus 
paylar bo‘ladi. Bo‘g‘im kapsulasi – 
sapsula articularis 
qovurg‘a boshida ikkita 
bo‘lib, qovurg‘a bo‘g‘im boshining chetidan boshlanadi va bitta kapsula – bir 
umurtqaning qovurg‘a chuqurchasi chetida; ikkinchi kapsula bir necha 
umurtqalarning qovurg‘a chuqurchasi chetida tugaydi. Uchinchi kapsula esa 
qovurg‘a do‘ngligining bo‘g‘im yuzasi chetidan boshlanib, ko‘ndalang 
o‘simtalarning bo‘g‘im yuzalarigacha cho‘ziladi.
Qovurg‘a boshining radial payi – 
ligamentum capituli costae radiatum 
qovurg‘a boshidan to umurtqa tanasigacha boradi; qovurg‘a boshining biriktiruvchi 
payi – 
ligamentum coniugale costarum 
qovurg‘a boshining chuqurchasidan 
umurtqa orqali ikkinchi tomondagi qovurg‘a boshining chuqurchasiga boradi; 
qovurg‘a do‘ngligining payi – 
ligamentum tuberculi costae 
– qovurg‘a 
do‘ngligidan to ko‘ndalang o‘simtalargacha boradi; qovurg‘a bo‘ynining payi – 
ligamentum collum costae 
qovurg‘a bo‘ynidan to oldingi umurtqa yoyigacha 
boradi. 
Qovurg‘a tog‘ayi va to‘sh tomoni qovurg‘a tog‘ayi bilan sinxondroz orqali 
ikkinchidan to to‘qqizinchi qovurg‘agacha bevosita zich bo‘g‘im orqali birikadi. 
Qovurg‘a tog‘ayi to‘sh bilan to‘sh-qovurg‘a bo‘g‘imi – 
articulatio 
sternocostalis 
hosil qiladi va uning kapsulasi to‘sh-qovurg‘a payi bo‘ladi. Bo‘g‘im 
kapsulasi – 
sapsula articulatio 
qovurg‘a tog‘ayining bo‘g‘im yuzasi chetidan 
boshlanib, to‘shning bo‘g‘im chuqurchasiga boradi. Radial qovurg‘a-to‘sh payi – 

---

ligamentum sternocostale radiatum 
qovurg‘a tog‘ayining pastki chetidan 
boshlanadi va taroq tutam ko‘rinishida to‘sh suyagining ichki yuzasiga boradi. 
To‘sh suyagining segmentlari (bo‘g‘inlari) bir-biri bilan tog‘ay orqali – 
synchondrosis 
birikadi. 
To‘sh suyagining dastasi to‘sh suyagining tanasi bilan to‘sh dastasi 
bo‘g‘imi – 
articulatio manubrium sterni 
orqali birikadi. Bo‘g‘imning kapsulasi va 
2 ta maxsus payi bo‘ladi. Bo‘g‘im kapsulasi – 
sapsula articularis 
to‘sh dastasi 
bo‘g‘im yuzasining chetidan boshlanadi va tanasining bo‘g‘im yuzasigacha boradi. 
To‘shning maxsus ichki payi - 
ligamentum sterni proprium internum 
to‘sh 
dastasidan yuqori yuzasi bo‘ylab, to qalqonsimon tog‘aygacha boradi. To‘shning 
maxsus tashqi payi - 
ligamentum sterni proprium ixsternum
to‘shning ichki yuzasi 
bo‘ylab to‘sh dastasidan qalqonsimon tog‘ayga boradi. 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Qo‘yda xuddi qoramoldagidek 
tuzilgan. Otda
 
– to‘sh suyagida to‘shning maxsus ichki payi bo‘ladi; to‘sh dastasi 
to‘sh tanasi bilan tog‘ay yordamida bilan birlashadi; qovurg‘a tog‘ayi qovurg‘a 
bilan sinxondroz birikkan. Cho’chqada 
– 
bo‘yin usti payining bo‘yin qismi va 
tashqi tishsimon payi bo‘lmaydi. Epistrofey tishidan atlant yoyi orqali to ensaning 
katta teshigi chetigacha boruvchi ikkita qanotsimon payi bo‘ladi. 2-nchidan to 6-
nchi qovurg‘alar tog‘aylar bilan bo‘g‘imlar hosil qiladi. Itda