N. B. Dilmurodov

Dumg‘aza qismi 
dumg‘aza suyagidan chiqib, tos atrofidagi organlarga 
harakatlantiruvchi, sekretor ta’sir ko‘rsatadi. Preganglionar tolalar I – II – III 
dumg‘aza suyagidan chiqib, dumg‘aza nervining pastki ildiziga boradi, undan 1-2 
ta tos nervi 
– n.n.pelvici
chiqib, qorin osti chigaliga qo‘shiladi. Preganglionar 
tolalar yo‘g‘on ichakka, qovuqning muskuliga, siydik yo‘liga, jinsiy a’zo 
muskullariga, bachadon va qinga boradi hamda qovuq muskullarini ishga oladi.
NAZORAT UCHUN TOPSHIRIQ VA SAVOLLAR 

---

- vegetativ nerv tizimining funksional ahamiyatini ayting. 
- simpatik nerv tizimining markazini ayting. 
- simpatik stvolni joylashishi va undan chiqadigan nervlarni ayting. 
- simpatik gangliyalarni ayting. 
- parasimpatik nerv tizimining markazini ayting. 
- adashgan (X juft) nerv tarmoqlarini ayting. 
- parasimpatik nerv tizimining dumg‘aza qismini ayting. 
 
Sezgi organlari (analizatorlar), ko‘rish organlarini tuzilishi 
Darsning maqsadi:
ko‘rish organlarining anatomik qismlari, ularning 
tuzilishi hamda topografiyasi, funksional ahamiyati va hayvonlardagi tafovutlarini 
o‘rganish. 
Ko‘rgazmali materiallar: 
ko‘rish va eshitish organlarining mulyajlari, 
rasmlar, slaydlar, ho‘l preparatlar. 
Ko‘rish analizatori ko‘z soqqasi, ko‘zning himoya va yordamchi organlari, 
analizatorlarning o‘tkazuvchi yo‘llari, bosh miyaning markaziy qismidan tashkil 
topgan. 
Ko‘zning himoya va yordamchi organlariga yuqorigi va pastki hamda 
uchinchi qovoqlar, ko‘z yoshi apparatlari, ko‘z kosasi, ko‘z muskullari va 
fassiyalar kiradi. 
Yuqorigi va pastki qovoqlar –
palpebra superior et inferior
teri va muskul 
burmalardan iborat bo‘lib, ular yumilgan vaqtda ko‘ndalang yoriqcha - 
rima 
palpebrarum 
ni hosil qiladi. Qovoq yoriqchasining yon va ichki chetida ko‘z 
burchaklari - 
angulus oculi lateralis et medialis
hosil bo‘ladi. Qovoqlar 
yumiladigan joyda birikma – 
commisura palpebrarum
va qovoq chetlari – 
limbus 
palpebrae
bor, ularning tashqi va ichki qirrasi (mijjalar) bo‘ladi. Tashqi qirrada 
uzun kiprik junlari bor. Yuqorigi qovoqning usti qavariq, mayda va baxmal shaklli 
shilimshiq pardali bo‘lib, qovoq kon’yunktivasi – 
conjunctiva palpebrae
deyiladi. 
Qovoqning ichki qirrasida tarsal (meybomiy) bezlari – 
g.tarsales (Meibomii)
bo‘lib, ularning soni otlarda 50 taga, bo‘yi 4-6 mm, eni 1 mm ga, pastki qovoqda 
35 tagacha bo‘ladi. Meybomiy bezlari yog‘ bezlarining bir turi bo‘lib, o‘zidan yog‘ 
– 
sebum palpebrale
ishlab chiqarib, ko‘z yoshi ta’sirida shox moddaning erishiga 
yo‘l qo‘ymaydi. 
Qovoqning ichki teri burmasining ichki cheti kon’yunktivaning biriktiruvchi 
to‘qimasiga o‘tib, qovoq va ko‘z soqqasi kon’yunktivasi – 
conjuctiva palpebrae et 
bulbi
ni hosil qiladi. Qovoqdan ko‘z soqqasi kon’yunktivasiga o‘tadigan joy 
kon’yunktiva gumbazi – 
fornix conjuctivae superius et inferius
, qolgan yoriqchasi 
kon’yunktiva xaltasi – saccus conjuctivae deyiladi. Qoramollar pastki qovog‘ining 

---

kon’yunktivasida limfa tugunchalari bo‘ladi. Ko‘zning ichki yuzasida kichik ko‘z 
yoshi bo‘rtikchasi – 
caruncula lacrimalis 
bo‘lib, u mayda chuqurchalar ko‘z yoshi 
ko‘li – 
lacus lacrimalis
bilan o‘ralgan. Ko‘z yoshi bo‘rtigi qoramol va otlarda 
anchagina yirik, cho‘chqalarda qizg‘ish rangli bo‘lib, ter bezi ham bor.