N. B. Dilmurodov

Vegetativ nerv tizimining parasimpatik qismi 
tolalari periferik nerv 
tolalari bilan birga tarqaladi. Parasimpatik nervlar o‘rta miya, uzunchoq miya va 
orqa miyaning dumg‘aza bo‘limidan chiqadi. 
O‘rta miya qismidan 
chiqadigan nerv tolalari ko‘zning silliq muskullariga, 
ko‘z qorachig‘i sfinkteriga boradi. Ularning markazi yakubovich yadrosida bo‘ladi. 
Preganglionar tolalari ko‘zni harakatlantiruvchi nervning pastki tarmog‘i orqali 
kiprik gangliysiga boradi. Qoramol, cho‘chqa va itlarda harakatlantiruvchi qisqa 
kiprik ildizi - radix ciliare ni hosil qiladi. 
Kiprik gangliysi 
- gul. Ciliare ko‘zni harakatlantiruvchi nervning pastki 
tarmog‘ida bo‘ladi. Qorako‘l qo‘ylarda va echkilarda 5-6 bo‘lib, ko‘rish nervidan 
pastroqda, S shaklidagi burmaga yaqin joylashadi. Ular yumaloq, to‘rtburchak 
shaklda, uzunligi qo‘ylarda 3-4 mm, eni 2-3 mm bo‘ladi. Kiprik tugunidan 
simpatik nerv tolalari ham o‘tib, ular ko‘z qorachig‘ini kengaytiradi, kiprik 
tugunidan qisqa nervlar - m. ciliares breves ham chiqadi. Unda postganglionar 
parasimpatik tola bo‘ladi. Qorako‘l qo‘ylarda ikkita katta nerv tarmog‘i ko‘ruv 
nerviga qo‘shilib, kiprik chigalini hosil qiladi. 
Uzunchoq miya qismidan 
yosh ajratuvchi, so‘lak ajratuvchi va sekretor 
impulslar o‘tadi. 
1. Yosh ajratuvchi yo‘l yuz nervi
 
yadrosi yonidagi rombsimon chuqurchadan 
boshlanadi. Uning preganglionar tolalari yuz nerviga va yuzning qoyali katta nervi 
orqali ponasimon tanglay tuguniga borib tugaydi. Ponasimon tanglay tuguni – 
gnl.sphenopalatinum ponasimon tanglay nervida joylashib, undan postganglionar 
tola yuqori jag‘ nervi orqali yonoq nerviga va biriktiruvchi tarmoq orqali ko‘z 

---

yoshi nervi – n.lacrimalis ga, u orqali esa ko‘z yoshi bezi - gl.lacrimalis ga, 
ponasimon tanglay nervi orqali burun va tanglayning shilimshiq pardasiga boradi.
2. So‘lak ajratuvchi yo‘lning
 
markazi rombsimon chuqurchada bo‘lib, u 
ikkita-oldingi va orqa yadro – nucleus salevatorius cranialis et caudalis dan 
chiqadi. So‘lak ajratuvchi oldingi yadroning preganglionar tolalari VII juft nervga 
borib, so‘ngra nog‘ora toriga qo‘shiladi va u bilan birga V juft nervning tarmog‘iga 
borib, til osti tugunida tugaydi. Til osti yoki jag‘ osti (Mekkelev) tuguni – gnl. 
sublingualle s. mandibulare (Mecxelli) til nervining yuza tarmog‘ida, til osti so‘lak 
bezining ichki yuza qismida joylashadi. Uning postganglionar tolasi jag‘ osti va til 
osti so‘lak bezlariga boradi. 
3. So‘lak ajratuvchi keyingi
 
yadroning preganglionar tolalari til-halqum 
nerviga qo‘shilib, nog‘ora nervi bilan quloq tuguniga borib tugaydi. Til osti tuguni 
qo‘ylar va echkilarda oxirgi premolyar tish ro‘parasida joylashib, uning nerv 
tarmoqlari til osti va so‘lak bezlariga tarqaladi.
4.