N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Dum nervlari. 
Dum nervlari (Cc) orqa miyadan 
5—6 
juft 
bo'lib chiqadi, ularning barchasi simpatik nerv tomiridan birikti­
ruvchi kulrang tarmoq oladi. Dum nervlari barcha hayvonlarda 
yuqorigi va pastki tarmoqlarga bo'linib, dumning muskul hamda 
terisiga tarqaladi va ularni harakatga keltiradai.
It va mushuklarda oldingi oyoqning asosiy periferik nervlariga 
misollar.
Oldingi oyoqning ko pchilik tuzilmalari orqa miyadan biroz 
pastda qo'ltiq osti sohasida joylashgan yelka chigali nervlari bilan 
ta’minlangan. U orqa miyaning 6-, 7-, 8-juft bo'yin, 1-, 2-jufit
359

---

ko'krak nervlaridan tashkil topgan va ular birgalikda oyoqda har 
xil nomlanuvchi nervlami hosil qiladi.
Bilak nervi bo'yinning sakkizinchi va ko'krakning birinchi 
juft nervlaridan hosil bo'ladi. Bu nerv anchagina uzun bo'lib, 
barmoqqacha yetib boradi va tirsak bo'g'imining kaft hamda 
barmoqni yozuvchi muskullari va terisini harakatlantiradi. Bilak 
nervi oldin muskullarga tarmoqlanadi, so'ngra tirsak bo'g'imining 
ustki yuzasiga chiqib, tirsakning uch boshli muskuli orasidan 
o'tadi hamda yelkaning ichki muskuli ro'parasida bilakning yuza 
va chuqur muskullariga tarqaladi.
Bilak nervining falajlanishi. Agar hayvonning oldingi oyog'idagi 
bilak nervi shikastlanadigan bo'lsa, u panjasining ustki tomonini 
bosadi, bu esa panjasining ustki yuzasidagi terining emirilib 
ketishiga olib keladi; ventral yuzasi normal yemirilishidan yostiqcha 
orqali himoyalangan bo'ladi. Bu hayvonda oyog'ini normal holatda 
turishini ta’minlovchi yozuvchi muskullami ishlatish imkoniyati 
bo'lmaganligi sababli yuzaga keladi. Shikastlangan nerv qayta 
tiklanishi mumkin, agar nerv uzilgan bo'lsa, birdan-bir davolash 
usuli oldingi panjani kesib tashlashdan iborat bo'ladi.
O'rta nerv yelka va o'rta arteriyalar bilan yonma-yon o'tadi. 
Tirsak bo'g'imidan biroz pastroqda muskullarga tarmoqlanib, 
bilakuzukni bukuvchi, bilak va barmoqlarni bukuvchi umumiy 
chuqur muskullar va yelka suyagiga boruvchi muskullar boshiga 
boradi. Tirsak nervi oldin o'rta nerv bilan qo'shiladi, so'ngra 
undan ajralib, yelka arteriyasi va venasining orqa tomonidan pastga 
o'tadi. Tirsak nervining asosiy stvoli tirsak bo'g'imining yozuvchi 
yuzasiga o'tadi. Ulardan esa barmoqning orqa, yon va o'rta nervlari 
hosil bo'ladi.
Orqa oyoq muskullari orqa miyaning 3-, 4-, 5-, 6-, 7-juft 
bel, 1-, 2-juft dumg'aza nervlaridan tashkil topgan dumg'aza 
chigali nervlari bilan ta’minlanadi. Ular orqa oyoqning har xil 
nervlarini shakllantirish uchun bir-biri bilan birlashadi.
— 
son nervi belning beshinchi (uchinchi), to'rtinchi va oltinchi 
juft nervlaridan chiqib, sonning to'rt boshli muskullariga va teri 
ostiga tarmoqlanib kiradi. U tizza bo'g'imini yozuvchi muskullarga 
boradi.
360

---

— teri osti nervi anchagina yo‘g‘on bo‘lib, keyingi oyoqning 
ichki yuza qismidagi teri nervidir. Son nervidan ajralib, biroz 
yuzaroqda joylashadi. Bu nerv boldir va barmoq qismlariga 
tarqaladi.
—