N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Ko‘krak nervlari. 
Hayvonlaming ko‘krak umurtqasi qancha 
b o lsa , shuncha juft ko‘krak nervi bo'ladi. Har qaysi nerv 
biriktiruvchi oq tannogl bilan simpatik nerv o‘qiga qo‘shiladi.
Simpatik nerv tomiridan 1—2 ta kulrang tarmoqcha chiqadi. 
Ko'krak nervlari ham yuqorigi va pastki tarmoq I arga bolinadi. 
Yuqorigi tarmog‘i umurtqa pog‘onasi muskullariga boradi, pastki 
tarmog‘idan qovurg‘alararo nerv hosil bo‘lib, u qovurg’alararo 
muskullarni harakatga keltiradi. Uning o‘rta tarmog‘i plevra orali- 
g‘iga, to'sh va qorin muskullariga tarqaladi. Yon tarmog‘i oldingi 
oyoqning tanaga biriktiruvchi muskullariga va terisiga tarqaladi.
Bel nervlari. 
Bel atrofidan chiqadigan nervlar ham bel umurt­
qalari soniga teng boladi. Belning ikkinchi, to‘rtinchi umurt- 
qasidan chiqadigan nervlar simpatik nervlarga oq tarmoqlar beradi, 
belning hamma nervlariga biriktiruvchi kulrang tarmoq keladi. 
Bel nervlarining har qaysisi yuqorigi va pastki tarmoqlarga 
bo‘linadi. Yuqorigi tarmoqlar belning yozuvchi muskullariga, teriga 
tarqaladi. Pastki tarmoqlar belning nerv chigalini hosil qiladi, undan 
bir nechta nervlar chiqadi:
Yonbosh-qorin devori nervi belning birinchi juft nervidan hosil 
bolib, belning kichik kvadrat va qorin muskullariga hamda terisiga, 
urg‘ochi hayvonlarda sut bezlariga, erkak hayvonlarda jinsiy a’zoga 
tarqaladi.
Yonbosh — chov nervi belning ikkinchi, uchinchi juft nervidan 
hosil bo'lib, bel va qorin muskullariga, tashqi jinsiy a’zo va sut 
bezlariga tarqaladi. Qo‘ylarda yon va o‘rta tarmoqlarga bo‘linadi.
Urug‘donning tashqi nervi belning ikkinchi, uchinchi va 
to‘rtinchi juft nervlaridan hosil bolib, be! va qorin muskullariga, 
sonning ichki yuzasi terisiga, tashqi jinsiy azoga va urg‘ochi 
hayvonlarda yelinning parenximasiga boradi.
357

---

Bel-teri nervi belning uchinchi, to'rtinchi, beshinchi juft 
nervlarida hosil bo'lib, ikki tarmoqqa bo'linadi, ulaming biii belning 
katta muskuliga, ikkinchisi esa sonning yon qismi terisiga bo'linib, 
tizza kosasining ustigacha tarqaladi. Qo'ylarda bu nerv anchagina 
yo'g'on bo'lib, belning uchinchi, to'rtinchi va beshinchi nervlari 
bilan qo'shiladi, so'ngra tashqi urug' nervini hosil qiladi.
Son nervi belning beshinchi (uchinchi), to'rtinchi va oltinchi 
juft nervlaridan chiqib, sonning to'rt boshli muskullariga va teri 
ostiga tarmoqlanib kiradi.
Teri osti nervi anchagina yo'g'on bo'lib, orqa oyoqning ichki 
yuza qismidagi teri nervidir. Bu nerv boldir va barmoq qismlariga 
tarqaladi.
Yopuvchi nerv belning beshinchi, to'rtinchi va oltinchi juft 
nervlaridan chiqadi va son nervidan bir oz kichikroq bo'ladi. Bu 
nerv tosning yopiq teshigiga borib, yopuvchi va tos-son bo'g'imi 
muskullariga tarqaladi. Yopuvchi nervning tarmoqlari bel- 
dumg'aza chigali nervlariga qo'shiladi.