N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Otda — usti tekis bir 
so'rg'ichli; odatda chap buyrak uzunchoq, loviyasimon, o'ng 
buyrak esa yuraksimon shaklga ega; buyrak chuqurchasi medial 
chetida joylashadi va ventral tomondan yaxshi ko'rinadi; fibroz
249

---

varaq, yog‘ kapsulasi, siydik ajratuvchi, siydik ehiqaruvchi va 
chegaralovchi zonalar qoramolniki singari tuzilishga ega; buyrak 
piramidalarining soni 40—64 taga yetadi. 0 ‘ng buyrak o'ng 
qovurg'alar ostiga, 16-qovurg‘a to'g'risigacha surilgan va jigarga 
tegib turadi; orqa tomondan u ko'richakning boshiga tekkan holda 
2-bel umumrtqasiga boradi. Chap buyrak 1—3-bel umurtqalari 
qarshisida joylashadi; u o'zining oldingi uchi bilan oshqozon osti 
bezining chap bo'lagiga, orqa uchi bilan ochichak va kichik 
chambar ichak ilgagiga tegib turadi; lateral tomondan u taloq 
asosi bilan, kraniomedial tomondan esa chap buyrak usti bezi 
bilan chegaralanadi. Har ikkala buyrak dorsal yuzasi bilan bel 
muskullari va diafragma oyoqchalariga tegib turadi, ventral 
tomondan yog' kapsulasi va qorin pardasi bilan yopilgan. Ikkala 
buyraklar o'rtasidan buyrak usti bezi va bel sisternasi bilan bir 
qatorda, yirik qon tomirlar: aorta va keyinli kovak vena o'tadi 
(72-rasm).
Cho'chqada — buyrak usti tekis, ko'p so'rg'ichli, loviyasimon 
shaklda, fibroz kapsula bilan qoplangan va deyarli butunlay yog‘ 
to'qimasi bilan o'ralgan. Bo'ylama kesimida aniq qo'shilgan siydik 
ajratish zonasi va butunlay ajralgan siydik chiqaruvchi zonalari 
ko'rinadi. Buyrak so'rg'ichlari 10—12 ta bo'lib, har bir so'rg'ich 
kosacha bilan o'ralgan. Buyrak kosachalari to'g'ridan-to'g'ri 
buyrak jomi — pelvis renalis ga ochiladi. Buyraklar 1—4-nchi bel 
umurtqalari ostida joylashadi. O'ng buyrak jigarga tegmaydi.
It va mushuklarning normal buyragi uzunasiga kesib ko'ril- 
ganda, to'rtta qavatni ko'rish mumkin:
1. Kapsula: zich tolasimon biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan 
himoya qavati hisoblanib, po'stloq qavatiga o'tib turadi. Sog'lom 
buyrakdan ushbu pardani yengil ajratib olish mumkin.
2. Po'stloq qavat: buyrakning yuqorigi to'q-qizil rangdagi 
qatdami bo'lib, buyrak tanachalari va nefronning egri-bugri 
kanalchalaridan tashkil topgan.
3. Uzunchoq yoki mag'iz qavat: po'stloq qavatga nisbatan biroz 
oqimtir bo'lib, uchburchak piramidalar shaklga ega bo'lgan 
yig'uvchi naychalardan tuzilgan va ular to'planib nefronlar chigali 
yoki Genii chigalini hosil qiladi.
250

---

4. 
Buyrak jomi: bu hovuzsimon shaklda bolib, tolasimon 
biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan. Hosil bolgan nefron bo‘ylab 
buyrak jomiga yiglladi va buyrakdan bitta siydik yo‘li yordamida 
chiqariladi