N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

68-rasm.
Hiqildoq tog‘aylari:
A — it, В — cho'chqa, D — qoramol, G — ot hiqildog'i, С — hiqildoqning ayrim
tog‘a y la ri, 1 — hiqildoq usti tog‘ayi, 11 — ponasimon tog‘ay, 2 — qalqonsimon
tog‘ay, 3 — shoxsimon tog‘ay, 4 — halqasimon tog‘ay elastinkasi, 5 — hal-
qasimon tog ‘ayning shoxi, S' — qalqonsimon kesik, 6 — qalqonsimon tog‘ay
tanasi,
7 — 
qalqonsimon tog‘ayning keying shoxi, 8 — muskul tarog'i,
9 — cho ‘michsimon tog‘ayning b o ‘g ‘im yuzasi, 10 - qalqonsimon tog'ayning
bo “yin yuzasi, 11 — halqasimon tog‘ay yoyi, 12
 — 
kekirdak tog‘ayi,
13 — tovush о ‘sim tasi, 131 — tovush payi, 14 — til osti suyagi, A — pay.
242

---

tog‘ay hosil qiladi. Bu tog'aylarning ichki yuzasida shilimshiq 
pardadan burmalar hosil bo‘ladi. Hiqildoqning har ikkala yon 
devoridagi shilimshiq pardalar xaltasimon burma, tovush labi, 
ular orasida esa hiqildoqning yon xaltachasini hosil qiladi. Bu 
xaltachaning old tomonida xaltachasimon burma bo'ladi. Tovush 
labida elastik to'qimadan iborat tovush payi va tovush muskuli 
bo'ladi. Tovush lablari orasida kichik yoriqcha — rima glottidis 
bor, uning ustki tomoni havo o'tkazish, pastki tomoni esa tovush 
hosil qilish vazifasini bajaradi
.1
Kekirdak 
tog'ayli halqalardan tashkil topgan nay shaklidagi 
organ bo'lib, mazkur tog'aylar kekirdakni doimo ochiq turish 
imkonini beradi. Qoramolda bu tog'ayning soni 48—50 ta, qo'yda 
esa 53—55 tagacha bo'ladi 
(69-rasm).
Kekirdak hiqildoqning halqasimon tog'ayidan boshlanib, 
hamma bo'yin umurtqalarining old tomoni bo'ylab o'tadi va 
dastlabki qovurg'a sohasida ko'krak qafasiga kiradi. U bo'yin 
umurtqalari va qizilo'ngach osti yoki u bilan yonma-yon yotadi. 
Kekirdak pastki tomondan to'sh-qalqonsimon, to'sh-til osti va 
to'sh-bosh muskullari bilan qoplangan. 4—5-nchi qovurg'alararo 
bo'shliq to'g'risida kekirdak ikkiga bo'linadi, ya’ni kekirdak 
bifurkatsiyasini hosil qiladi. U bifurkatsiya qilmasdan oldin o'ng 
o'pkaning uchiga kekirdak bronxini beradi. Kekirdakning shilliq 
pardasi tebranuvchi epiteliy bilan qoplangan bo'lib, unda kekirdak 
bezlari mavjud.