N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Nazorat uchun topshiriq va savollar.
1. Me ’darting morfologik tuzilishi va fiziologik xususiyatlari nima?
2. 12-barmoqli ichakning morfogistologik tuzilishi aytin
233

---

Mavzu: O'pkaning anatomotopografik 
tuzilishi
Darsning maqsadi: 
nafas yo ‘llari: burun, burun b o ‘shlig‘i, hiqildoqni,
kekirdak, uning halqalari, o ‘pkaning anatomik tuzilishi va topografiyasi,
hayvonlardagi farq qiluvchi jihatlarini o ‘rganish.
Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, m o‘lyajlar, h o ‘I preparatlar rangli tasvirlar.
Nafas olish organlari ham boshqa organlar singari, qon 
aylanish, ovqat hazm qilish va nerv tizimi bilan chambarchas 
bog‘liq boiadi, chunki o'pkaga kirgan kislorod qon tarkibiga o'tib, 
uning shaklli elementlari - eritrotsitlar orqali butun organizm 
to'qimalariga tarqaladi va moddalar almashinuvida muhim rol 
o'ynaydi, hosil bo‘lgan karbonat angidrid tashqariga chiqib ketadi. 
Nafas olish tizimining markazi uzunchoq miyada joylashgan.
Nafas olish jarayoni ikki bosqichda kechadi:
1. Tashqi nafas olish havo bilan qon o'rtasida gazlar alma- 
shinuvi bolib, bu o'pkalarda ro'y beradi.
2. Ichki nafas olish qon bilan to'qimalar o'rtasida gazlar 
almashinuvi bo'lib, u to'qimalarda amalga oshadi
.1
Nafas olish organlariga burun, burun bo'shlig'i, hiqildoq, 
kekirdak va o'pka kiradi.
Burun nafas olish tuzilmalarining boshlanish qismi hisoblanib, 
uning yuqori qismi, yon devorlari, asosiy qismi hamda uchi 
farqlanadi. Burunning yuqorigi qismi burun bo'shlig'ining qopqog'i 
hisoblanadi. U sekin-asta burunning yon devorlariga aylanib boradi 
(67-rasm).
Burunning asosiy qismi (ildizi) burun bilan peshana sohasi 
chegarasida joylashadi, burunning devori hamda yon devorlarining 
davomi hisoblanadi.
Burun 
uchi yuqorigi lab ustida bo'lib, unda burun bo‘shlig£iga 
kirish teshigi, burun katagi joylashadi.
Qoramolda bular nisbatan kichikroq, keng, yumaloq, uncha 
katta bo'lmagan, qanotsimon jiyak ko'rinishida bo'ladi. Burun 
katagi tevaragidan qalin, kam harakatchan, burun qanoti orqali
1