N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Hayvonlardagi fa rq qiluvchi xususiyatlar.
Otda — to 'g 'ri 
ichakning ampulasimon kengaygan joyi bo'ladi; shilliq pardasi 
faqatgina ichakning oldingi qismida mavjud, 4— 5-nchi dumg'aza 
umurtqalari to'g'risida esa ichak tashqi tomondan qalin biriktiruv­
chi to'qima bilan qoplangan. To'g'ri ichak va dum muskuli yaxshi 
rivojlangan.
Cho'chqada — to'g'ri ichak orqa chiqaruv teshigida tugaydi; 
odatda u yog' to'qimasi bilan o'ralgan; to'g'ri ichak ampulasi 
bo'ladi; peyerov toshmalari kuchli rivojlangan; limfa tugunlari 
ko'p.
Itda — to'g'ri ichak ampulasimon kengaygan joy hosil qiladi. 
To'g'ri ichakning orqa chiqaruv teshigiga yaqin joyining shilimshiq
1 
Victoria Aspinall.
Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
228

---

pardasi ko‘p qavatli epiteliy bilan qoplangan
.1
Orqa chiqaruv 
teshigidan yonroqda uncha katta bo‘lmagan bezli xaltachalar — 
paraanal sinus bo'lib, ular orqa chiqaruv teshigini ko‘tarib turuvchi 
muskul va uning sfinkteri о‘rtasida joylashadi. Paraanal bez ishlab 
chiqargan sekret itga o'ziga xos hid berib turadi. Orqa chiqaruv 
teshigi to‘g‘ri ichakning orqa uchidan hosil bo‘ladi. Uning shilliq 
pardasi ko'p qavatli yassi epiteliydan tarkib topgan. MuskulU 
pardasi sfinkter hosil qiladi. U chuqurroqda silliq muskul to'qima- 
sidan tuzilgan bo'lib, orqa chiqaruv teshigining ichki sfinkterini, 
yuzada esa ko'ndalang targ'il muskul to'qimasidan tuzilgan bo'lib, 
orqa chiqaruv teshigining tashqi sfinkterini hosil qiladi. Sfinkter 
bo'shlig'i qisilgan holatda va chuqur bo'ylama shilliq parda bilan 
qoplangan bo'lib, axlatni chiqarilishini osonlashtiradi
.2
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Otda — orqa chiqaruv 
teshigining terisi yog' va ter bezlariga boy; teri anal va anarektal 
hoshiya yaxshi ko'rinib turadi; shilliq osti qalin biriktiruvchi 
to'qimasi, osiltirib turuvchi payi, ichki va tashqi sfinkteri yaxshi 
taraqqiy etgan.
Cho'chqada — orqa chiqaruv teshigi xuddi qoramol va qo'yniki 
singari tuzilishga ega.
Defekatsiya. 
Axlat massasi yo'g'on ichak orqali peristaltika, 
ritmik harakat va qisman, lekin umumiy harakat sifatida kuchli 
qisqarish natijasida chiqariladi. Bu harakat beixtiyor bo'lib, axlat 
massasi yo'g'on ichakning kichik tos bo'shlig'i qismiga tushishi 
bilan to'g'ri ichak devorining cho'zilishi qorin devori muskul- 
larining qisqarishini keltirib chiqaradi. Odatda zich yopilib turuvchi 
anal sfinkteri bo'shashadi va qorin devori muskularining qisqarishi 
natijasida axlat massasi siqiladi
.3