Bog'liq Hayvonlar morfologiyasi fanidan amaliy laboratoriya mashg\'ulotlari. Dilmurodov N.B
морфология hayvonlar organiz- mining filogenezini o‘r- ganish hujayra cytos cell клетка hayvon va o'simliklar organizmlari tuzilishi. taraqqiyoti vahayot faoliyatining asosi sitoplazma sitoplazma the cytop lasm цитоплазма hujayra ichidagi suyuqlik plazmo- lemma plazmole- mma plasmale- mma плазмолемма hujayra qobig‘i o‘zak nucleus nucleus ядро genetik axborot (informatsiya)ni hosil qiluvchi vasaqlovchi, bu axborotni hujayraning bo'linishi natijasida hujayra avlodlari qatorid; o'tkazilishini ta’minlovchi tuzilmadir oiganellalar organelles organelles органеллы barcha hujayralarda doimo uchraydigan va o'ziga xos tuzilishgaega bo‘lgan. hujayraning muayyan va muhim vazifalarini bajaradigan mikrostruk-turalardir embriolo- giya embriolo- giya embryo logy эмбриология embrionning rivojlanishini otalanish fertilization оплодотворе ние onalik vaotalikjinsiy hujayralari (game- talar)ning qo‘shilishi 411
mitoz mitoz mitosis митоз hujayralaming murakkab bo‘ linishi gametalar gametes гаметы jinsiy hujayralar oligoletsital tuxum hujayralar oligodacty- liaegg олиголеци- тальная яйцеклетка sariq moddasi kam tuxum hujayralar Mezoletsital tuxum hujayralar mezalitalia egg мезолециталь- ная яйцеклетка sariq moddasi o ‘rtacha miqdordagi tuxum hujayralar poliletsital tuxum hujayralar policitally egg полилецита- льная яйцеклетка sariq moddasi ko‘p tuxum hujayralar sperrniy, sper-mato- zoid spermato- zoid the sperm спермий urug‘ hujayrasi gametogen- ez gametoge- nesis гаметогенез jinsiy hujayralaming paydo bo'lishdan to ota- lanish qobiliyatigaega bo‘lganchao£tadigan taraqqiyot anatomiya anatomeo anatomy анатомия kesaman, bolaklayman makrosko- pik anatomiya macrosco- pik anatomeo macroc- kop anatomy макроскопич еская анатомия hayvon organizmi va uning tarkibiy qismlari pichoq, skalpel yorda- midamayda bo'laklarga bo’lib o’rganiiadi mikrosko- pik anatomiya mikrosko- pik anatomeo microskop anatomy микроскопич еская анатомия tananing eng mayda qismlari mikroskop yordamidamurakkab usul bilan tekshiriladi konstitusio- nal anatomiya constitutio anatomeo constitutio- n anatomy конститутцио- нная анатомия organizmi konsti- tusiyasini o'rganadigan anatomiya hujayra cellula cell клетка hayvon vao'simliklar organizmlari tuzilishi, taraqqiyoti vahayot faoliyatining asosi hisoblanadi organ oiganon oigan орган organ 412
sistema system system система tizim to‘qima hystos tissue ткань evolyutsion taraqqiyot natijasidavujudgakelgan, morfofunksional xos- salari vamoddalar alma- shinuvining umumiyligi bilan xarakterlanadigan, individual taraqqiyot jarayonidaumumiy manbalardan kelib chiqadigan hujayralar va ulaming hosilalaridan iborat sistemadir hujayra biologiyasi cytos biological cell biology биология клетки hujayraning umumiy tuzilishini anglatadi skelet skeleton skeleton скелет qurib qolgan gavda o ‘q skeleti the axial skeleton оссевой скелет kallasuyagi, tanavadum suyaklaridan iborat periferik skelet peripheral skeleton периферичес кий скелет oyoq suyaklaridan iborat zeygopodiy zeugopo- dium zeygopodiy зейшподий juft degan nom bilan yuritiladi bazipodiy basi po dium bazipodiy базиподий kaft usti yoki kaft oldi suyaklari avtopodiy autopo dium avtopodiy автоподий xususiy degan nom bilan yuritiladi metapodiy metapo dium metapodiy метаподий kaft suyaklari akropodiy acropo- dium akropodiy акроподий suyaklar doimyerga tegib, tayanch yoki ushlash vazifasini bajaradi suyak os bone кость passiv tayanch va harakat organi bo‘lib. skelet tarkibida murakkab tuzilishgaega. uzun nay shaklidagi suyaklar ossalonga the long tubular bones длинные трубчатые кости asosan oyoqlaming erkin b о ‘ li ml aridauchray di diafiz diaphysis diaphysis диафиз naysimon suyakning tana qismi 413
epifizlar epiphysis epiphysis эпифиз naysimon suyakning yuqori va pastki qismlari kalta suyaklar os. brevia Short bones короткие кости xilma-xil bo‘lib, simmetrikva assimetrik holda joylashadi plastinkasi- mon, ya’ni yassi suyaklar ossa planum Plate or flat bones пластинчатые или плоские кости asosan har xil kovaklar hosil qilishda ishtirok etadi kompakt modda sutstantia ossea compacto The compact substance омпактное вещество suyakning tashqi yuza sida, suyak pardasining ostida joylashgan g'ovak modda substantia ossa spongiosa sponge губчатое вещество naysimon suyaklarning uchida, qisqa suyak- laming ichki qismida uchraydi sariq ilik medulla ossium flava yellow bone marrow жёлтый костный мозг Katta yoshli hayvon larda naysimon uzun suyaklardagi bo'sh- liqlar bilan tolgan bolib, ular zahira oziq modda hisoblanadi qizil ilik medulla ossium rubra red bone marrow красный костный мозг Uzun va kalta suyak larning g'ovak mod- dasida bo'ladi, u qon hosil bo'lishida ishtirok etadi perixondral suyaklanish perichond rium perichondr al ossification перихондриа- льноеокостин- ение tog‘ayning suyakka ay- lanishi tashqaridan ich- kariga qarab davom etishi umurtqalar Vertebrae (spondilus) Vertebra позвонки hayvonlar tanasining o'rta qismida sagital holatda joylashadi. umurtqa tanasi corpus vertebrae Vertebral body тело позвонка umurtqalarning asosiy qismi hisoblanib, shakli uchburchak-prizmaga o'xshash bo'ladi bo'g'im articulatio s.diarthros- is joints сустав suyaklarining ko'pchilik qismida uchrab hara- catchanligi va harakat- ning yengil o'tishini ta’mmlashi bilan farq qiladi 414
bo‘g‘im tog‘ayi cartilago articularis articular cartilage суставной хрящ Bu tog'ay suyaklari ning bir-biriga tegib ishqa- lanishini kamaytiradi fibroz qavati stratum fibrosum fibrous layer фиброзный слой suyak pardasining davo- mi b olib , bir suyakdan ikkinchisiga o‘tadi. sinovial qavat stratum synoviale synovial layer Синовиаль ный слой siyrak biriktiruvchi to‘qimalardan tuzilgan, unda qon va nerv tomir- lari jukda ko‘p bo‘ladi epidermis epidermis epidermis эпидермис terining engmuhimva murakkab qatlami bo‘- lib, tana hamda asosiy terini tashqi muhitdan himoya qiladi teri qoplami integume- ntum commune skin covering кожный покров ya’ni teri hayvonlar tanasini tashqi tomondan o'rab turadigan, murak kab tuzilgan pardadir chin teri denna s. cutis, cornea dermis дерма Bu qavatda har xil nerv va qon tomirlari, limfa tomirlari juda ko‘p boladi ten osti qatlami subcutis subcutis подкожный слой asosiy terining ostida joylashgan bolib, siyrak biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan. jun pilus hair волос qattiq shoxsimon organ b olib , epidermisning o'zgarishidan kelib chiqqan teridagi bezlar glandulae cutis skin cancer Кожные железы Terida bir qancha bez b olib , ularning tuzilishi va fiziologik vazifasi har xildir. yog‘ bezlari glandulae sebaccae adipose girdle Жирные железы alveolyar (katakcha holida) tuzilgan boladi
