N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

408

---

♦ Sezgi organlari
Ko‘rish organi 
(116-rasm).
Ko‘z olmasining tashqi sklera 
pardasi pigmentlashgan va qattiq bo‘ladi, chunki uning orqa qismi 
tog‘aylashgan. Ko‘zning shox pardasiga yaqin joyda ko‘pchilik 
suyak plastinkalari bo‘lib, sklera halqasini hosil qiladi. Tovuq, 
o ‘rdak va g‘ozlarning shox pardasi qavariq, shuning uchun 
ko‘zning oldingi kamerasi keng bo'ladi. Kiprikli tana ko‘p sonli 
burmalardan iborat.
Ko‘z qorachiglning sfinkteri rangh parda har xil pigment­
lashgan bolib, ko‘z qorachigl yumaloq boladi va kengaytiruvchi 
muskul yordamida boshqariladi, bu muskullar ko‘ndalang-targ‘il 
muskul to‘qimasidan iborat. Shishasimon tanada burmali plastinka 
bolib, u ko‘rish nervining kirish qismidan boshlanadi va ko‘z 
gavharining kapsulasigacha boradi hamda yaxshi ko‘rishni 
ta’minlovchi organ hisoblanadi.
Parrandalaming pastki qovogl yuqorisiga qaraganda yaxshi 
rivojlangan boladi. Uchinchi qovoq pardasimon bo‘Ub, doim ko‘z 
olmasining ustini ochib-yopib turadi. Ko‘z yosh bezi juda nozik.
116-rasm.
Ko‘zning tuzilishi:
1
— 
shox parda, 2
— 
ко ‘zning oldingi
kamerasi, 3 — rangli parda, 4 — oqsil
parda xaltasi, 5 — konyunktiva,
6 
— kipriksimon tana,
7 — 
gavhar
bolg‘asi, 8 — gavhar, 9 — shishasimon
tana, 10 — tojsimon о ‘simta,
11 — oq parda (sklera), 12 — oq
pardaning tog'aysimon plastinkasi,
13 — qon tomirli parda, 14 — to ‘r
parda, 15 - ко ‘rish nervi.
Eshitish organi. 
Parrandalarda quloq suprasi yo‘q, uning 
o‘miga uncha katta bolmagan teri burmasi bor. Tashqi eshitish 
yo‘li qisqa va keng, bezli boladi. Nog‘orasimon parda tashqi 
tomonga qavargan, nog‘orasimon bo'shliq eshitish naychasi orqali 
tomoq va bosh suyak qovoqlari bilan qo‘shilgan boladi. Eshitish 
suyakchalari qo‘shilib, bitta suyak ustunga aylangan. U bir tomoni
409

---

bilan nog‘orasimon pardaga, ikkinchisi bilan oval teshikka birlashib, 
tovush tolqinlarini o ‘tkazib turadi, quloq chig‘anog‘i nozik, 
chig‘anoq yo‘li ampulasimon yopiq kenglik hosil qilib tugaydi. 
Ichki quloqning boshqa qismlari sut emizuvchilarnikiga o'xshash 
bo£ladi.
Qushlar maxsus sezuvchi a’zolarini tana proporsiyalariga 
solishtirganda ularning miyasi boshqa umurtqahlarnikiga nisbatan 
katta bolib, faqat sut emizuvchilar bundan mustasnodir. Miya 
old, o‘rta va orqa miyalarga bolinishi sut emizuvchilarnikiga 
o'xshaydi. Oldingi miyaning qismlari farq qiladi, chunki yashash 
uchun qush boshqacha sezgilar diapazoniga muhtojdir. Bosh 
miyadagi ko‘rish markazi va miyacha yaxshi rivojlangan, hid va 
ta’m bilish va taktil markazlari esa kichik bolib, yaxshi rivojlan- 
magan.1