N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Yurakni qo‘zg‘atuvchi tizimi, nervlari va qon tomirlari. 
Qo‘z- 
g£alish o£tkazuvchi nerv — muskul sistemasi yurakni ritmik ravishda 
ishlashini ta’minlaydi. Qo£zg£alishni o‘tkazishni ta’minlovchi nerv 
tolasi mavjud. Sinus tuguni 
(Keith-Flack),
oq-qizg£ish rangda 
bolib, oldingi kovak vena bilan yurak qulogl orasida, epikard 
ostida joylashadi, shakli o‘roqqa o'xshash bo‘ladi.
Atrioventrikulyar tugun 
(Aschoff-Tawara)
yurak bolmalari 
to‘sqichining pastroq qismida, oval teshikning pastida joylashadi. 
Atrioventrikulyar tugunning davomi gis tutami 
(His)
deyilib, 
umumiy oyoqcha shaklidagi ko‘rinishga ega, uzunligi 0,9—1,2 
sm, kengligi esa 5—7 sm; u qorinchalar orasidagi to‘siqqa kirib 
ikkita oyoqchaga o‘ng va chap yurak oyoqchasiga bo‘linadi. 0 ‘ng 
oyoqcha ko£ndalang-targ£il muskullar bilan aralashib yurak qorin-
1 Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
294

---

chasi devori muskullariga tarmoqlanadi. Chap oyoqcha esa ko'n- 
dalang-targ‘il muskullar bilan birgalikda yurak qorinchasining ichki 
qismidagi so'rg'ichsimon muskullari asosiga tarqaladi.
Oyoqchalar qorincha muskullarida Purkine tolalariga aylanadi 
hamda yurakning endokard qavatida chigal hosil qilib tugaydi.
Yurak nervlari 
simpatik va parasimpatik nervlaming yulduz- 
chasimon tugunidan va adashgan nervdan iborat. Bu tolalar 
yurakda 6 ta tugun hosil qiladi: ikkitasi о'pka arteriyasi asosining 
o'ng va chap qismida, bittasi - kovak venalar oraliglda, yana 
bittadan o‘pka venasining oldingi va keyingi tomonlarida hamda 
oxirgisi yurak bo‘lmasining oldingi devorida joylashadi. T.Dogel 
ma’lumotlariga ko‘ra, yurakda sezuvchi nerv tolalari bo'lib, bu 
tolalar tarkibida bo'ladi. Bu tolalarda yurak ishini sekinlashtiruvchi, 
tezlashtiruvchi, susaytiruvchi impulslar bo'ladi (I.P. Pavlov).