N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Yurakning qon tomirlari 
o'ng va chap yurak toj arteriyalari, 
katta, o'rta va kichik yurak venalaridan iborat. O'ng toj arteriya 
va chap toj arteriya oldin yurakni ko'ndalang toj arteriyasi bo'ylab 
joyiashib, so'ngra bir-biri bilan anastomoz hosil qilib, keyin 
uzunasiga joylashgan ariqchalarga o'tadi va bir nechta mayda 
tarmoqchalar hosil qilib, yurak muskullarini qon bilan ta’minlaydi.
Venoz qon o'ng yurak qorinchasidan yurakning kichik venasi 
orqali o'ng bo'lmaga yig'ilib kelib quyiladi.
Yurakning boshqa qismlaridan venoz qon o'rta va katta kovak 
vena orqali yurakning o'ng bo'lmasiga kelib quyiladi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Otda — yurakning 
uchki qismi qoramollarnikiga qaraganda o'tmasroq, 3—6-qovur- 
g'alar oralig'ida joylashadi. Yurakning 3/5 qismi chaproq tomonni 
egallaydi. Yurakning uchki qismi 6-qovurg‘aning pastki qismida 
to'sh suyagiga 1 sm etmay, diafragmadan 6 -8 sm uzoqlikdagi 
masofada tugaydi. Vena sinusining yuqorigi devoriga yoki oldingi 
kovak venaga o'ng toq vena kelib quyiladi. Chap toq venasi 
bo'lmaydi. Chap qorincha devoriga nisbatan 2,5 marta katta. 
Ikki tabaqali va yarim oysimon klapanlarning tuzilishi xuddi 
qoramollarnikidek. Aorta tomirining devoridagi 1-3 fibroz halqalar, 
ya’ni yurak tog'aylari, qari hayvonlarda suyaklashgan. Ikkita yurak 
toj arteriyasi ham yaxshi rivojlangan. Yurak hayvonning tirik
295

---

vazniga nisbatan 0,6—1,04 % ni tashkil qiladi. Itda — yurak nisbatan 
yumaloqroq shaklga ega bo‘lib, uchki qismi o‘tmasroq. 0 ‘ng va 
chap qalin chetlari, ko‘krak va diafragma yuzalari bo‘ladi. Bu 
yuzalarda o‘ng va chap uzunasiga joylashgan ariqchalar bo'ladi. 
Yurakning o'ng bo'lmasiga yoki oldingi kovak venaga, o'ng toq 
vena kelib quyiladi. Yurakning chap bo'imasiga to‘rtta o‘pka venasi 
kelib ochiladi. Ikki tabaqali klapanda uncha rivojlanmagan uchinchi 
tabaqa ham bo'ladi, uch tabaqalilarida esa to‘rtinchisi bo'ladi. 
Aortaning fibroz halqasida uchta mayda tog‘aycha bo‘ladi. U qari 
itlarda ohaklashib, suyaklashib ketadi. Yurak ko'krak bo'slilig'ida 
gorizontal holatda joylashadi. Yurakning uchki qismi 6—7—8- 
qovurg'alar tog'ayining pastki qismida joylashadi. Yurakni joyla- 
shish topografiyasi o'ng tomondan ko'krak devorining 5-qovurg'a 
to'g'risi, chap tomondan esa 4—6-qovurg'a to'g'risi hisoblanadi.