Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

Оловга бардошлилик.
Табиий тошларнинг оловга бардошлилиги 
уларнинг минерал таркибига боғлиқ бўлиб, олов таъсирида бузилиши 
мумкин. Гипстоши 100-120
0
С, оҳактош 900-1000
0
С ҳароратда бузила 
бошлайди. Ўта зич гранитсимонлар, порфирларда эса юқори ҳарорат 
таъсирида ёриқлар ҳосил бўлади. 
5. Табиий тош материаллари ва буюмлари турлари 
Харсангтош
. 
Массаси 20-40 кг узун томони 50 см бўлган нотўғри 
шаклдаги тоғ жинслари харсангтош дейилади.
Харсангтош портлатиш 
усулида, плитасимон харсанглар эса поналар ва уриб ҳаракатга 
келтириладиган механизмлар ёрдамида ҳосил қилинади. Харсангтош 
магматик ва чўкинди тоғ жинсларига ишлов бериб олинади. Чўкинди 
жинслар таркибида гилтупроқ, пирит қўшилмалари бўлмаслиги керак. 

---

69 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Харсангтош сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 10 МПа кам 
бўлмаслиги, сувда юмшаш коэффициенти 0,8 дан паст бўлмаслиги керак. 
Харсангтош иситилмайдиган бино ва иншоотлар қурилишида, 
чиқиндилари эса майдаланиб бетон учун тўлдиргич сифатида ишлатилади. 
Шағал.
Шағал чўкинди тоғ жинсларни элаб фракцияларга ажратиб, гил 
ва чангдан тозалаш учун ювиб олинади. 
Чақиқ тош
. Харсангтошларни 5-70 мм (150 мм гача) фракцияда 
майдалаб чақиқ тош олинади. Майда фракциядаги чақиқ тошларни олиш 
учун харсангтош бир неча марта майдаланади. 
Қум.
Қум 0,15-5 мм фракциядаги барча табиий тош материалларининг 
қисмидир. Қум таркибида гил ва чанг миқдори меёрланган бўлиб, меёрдан 
ортиғи бетон ва қоришмалар хоссаларини ёмонлаштиради. Шағал, чақиқтош 
ва қум бетон учун тўлдирувчилар сифатида ишлатилади. Бу материаллар 
таркибида табиий радионуклидлар борлиги хақида сертификат бўлиши шарт.