Н. А. Эгамбердиева археология (ўқув қўлланма)

Элатан маданияти илк темир даврига оид бўлиб, у мил.авв.YII–Y асрларга оиддир. Элатан маданиятига доир ёдгорликлар Фарғона водийсининг деярли барча ҳудудларидан аниқланган. Улардан Элатан манзилгоҳида кенг кўламли қазиш ишлари олиб борилган. Бу манзилгоҳ учбурчак шаклда бўлиб, мудофаа девори билан ўралган (эни 4м). Мудофаа деворларининг бир неча жойида ва дарвоза бурчагида буржлар аниқланган. Қурилишда пахса, хом ғишт ва гуваладан фойдаланганлар. Деҳқончиликда асосан буғдой, арпа, шоли экишган. Чорвачилик ҳам тараққий қилган бўлиб, асосан майда туёқли чорва моллари боқилган.
Сопол идишлар қўлда ва кулолчилик чархида ишланган. Бу даврдан темирдан буюмлар ясаш кенг тарқала бошлаган. Тўқимачилик ҳам ривожланган.
Қадимги шаҳарлар таркиб топиши, албатта, аҳолининг ўтроқ деҳқончилик маданияти билан боғлиқ бўлиб, деҳқончилик воҳаларининг марказлари сифатида шаҳарлар қад кўтарган.


Мавзуни мустаҳкамловчи саволлар:

1. 
   Нима сабабдан темирни илоҳийлаштирганлар?
   
2. 
   Хўжаликда темир буюмларининг асосий ўрин эгаллаши сабабларини аниқланг?
   
3. 
   Иккинчи меҳнат тақсимоти жамиятда қандай ўзгаришларга олиб келди?
   
4. 
   Сўнгги бронза даври ёдгорликларини сананг?
   
5. 
   Кучуктепа ёдгорлиги неча босқичда ривожланган?
   
6. 
   Сангиртепа ёдгорлиги қаерда жойланган?
   
7. 
   Амиробод аҳолиси нима билан шуғулланган?
   
8. 
   Бурғулук маданиятини кимлар ўрганган?
   
9. 
   Чуст маданияти излари қаерлардан топилган?
   
10. 
    Элатан маданияти қайси маданият асосида шаклланган?
    

Ёдда тутинг! Сўнгги бронза ва илк темир даври

• 
  Деҳқончиликдан ҳунармандчилик ажралган.
  
• 
  Дастлаб темирдан зеб-зийнат буюмлари ясалган.
  
• 
  Ўрта Осиё темир буюмлари мил.авв.VIII асрдан тарқалган.
  
• 
  Темир рудаси табиатда кенг тарқалган.
  
• 
  Дам бериш усули ёрдамида рудадан темир ажратиб олинган.
  
• 
  Эгов, сканжа, калит ва қулфлар пайдо бўлган.
  
• 
  Пўлат соф темирга кўра мустаҳкам бўлган.
  
• 
  Кучуктепа Сурхондарё вилоятида жойлашган.
  
• 
  Сангиртепа Қашқадарё вилоятида жойлашган.
  
• 
  Амиробод маданияти қуйи Амударё худудида вужудга келган.
  
• 
  Бурғулуқ маданияти Оҳангарон дарёси худудларидан топилган.
  
• 
  Чуст ва Элатан маданиятлари Фарғона вилояти худудларида шаклланган.
  

Мавзуларни ўзлаштириш юзасидан педагогик технология услуби: