N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

D a lvarzin tep a
yodgorligi ochildi. U m a ’muriy bino qoldiqlari, kulollar yashaydigan
110

---

xonalar tadqiq etildi. Dalvarzintepadan ikki yarusli 
xum donlar ham 
topilgan. Topilgan ashyolar kulolchiiik yuksak darajada bo'lganligini 
k o ‘rsatadi.
1972 
yilda Dalvarzintepadan 115 ta oltin 
buyumlardan tashkil 
topgan xazina 
topilgan. Mil. 1I-III asrlarga oid m azkur xazinadan 
sirg ‘a, bilakuzuk, katnarband. uzuk, 
oltin shodasi, sopol idishlar, 
haykalchalar, taqinchoqlar, tangalar. shaxmat donalari topilgan.
Dalvarzintepa atrofida ibodatxonalar boMib, ularning harobalaridan 
buddizm ga oid turli haykallar topilgan. Dalvarzintepadan ancha uzoq 
boMmagan jo y d a Kushon davriga oid qabriston ochildi. Unda odam 
suyaklari, 
sopol idishlar, taqinchoqlar, tangalar olindi. 
U ning 
eng 
pastki qatlam ida murdalar xum ga k o ‘milgan. Tozalangan suyaklarning 
borligi uni zardushtiylarga xos ekanligini bildiradi. B unga o ‘xshash 
qabristonlar Tojikistondagi 
Tulhar, 
K o 'k q u m , 
Oriqtov, 
Turkma- 
nistondagi Babashov qabristonlaridir. Tulhar qabristonidagi 350 g o ‘rdan 
219 tasi o ‘rganilgan. 
Bu 
erdagi g o ‘rlar laxad va yorm a shaklida. 
OMiklarni yasatib, boshlarini shim olga qaratib ko'm ganlar. Qabrlarga 
sopol idish, taqinchoq, qurollar ham k o ‘yilgan.
1972 
yilda A ngor tumanidan 16 gektami egallagan Z a r t e p a shahar 
harobasi topildi. Uylarning devorlari paxsadan qilingan. Aholi yashash 
xonalarinng maydoni 4-15 m" ni tashkil qiladi. Bu erdan ibodatxona, 
B uddaning oltin suvi yuritilgan boshi va gavdasi topilgan. 
Buddist- 
larning saqlanib qolgan stupasidan bitta oltin plastinka k o 'z a c h a va 
yunon tangalariga taqlid qilib ishlangan V asudeva I tangalari (ular 500 
dan ortiq tanga) topildi. Shuningdek, Zartepaning 100 metrli mudofaa 
devori ham o'rganildi. Topilgan ashyolar Zartepaning mil.av I asrga 
m ansub ekanligini koMsatadi. Qadim da m azkur shaharning 4 ta 
darvozasi b o ‘lgan. Mudofaa devorlarining 9 metr, IV-V asrlarda esa 2 
m etr boMgan.
0 ‘zbekistonning qadimgi davrida amaliy s a n 'a t ham yuksak darajada 
rivojlanadi. Xususiy muhr, 
ta m g ‘alar, mahalliy hokimlik nishoni 
g e m m a va tangalar zarb qilina boshlandi. Diniy va dunyoviy harakterga 
ega boMgan har xil terrokota haykalchalari ham ishlab chiqila boshlandi. 
Terrakota haykalchalarda ayollar aks ettirilgan boMib, ular ikki xil 
tuzilishda boMgan. l)Tik turgan holda, o ‘ng qoMi k o ‘krak ostida, chap 
qoMi qorni ustida q o ‘yilgan. 2) Tik turgan holda boMib, qoMIarida oyna 
ushlab turgan holda tasvirlangan. Terrakota haykalchalarda maxalliy 
etnik tiplar va mahalliy ust-boshlarda tasvirlangan. Mil.avv. II asrlardan
111

---

boshlab, otliq chavondozlar tasvirlangan te rrakota haykalchalar keng 
tarqalgan. B ular yuejilar faoliyati bilan bogMiq edi.
Bu d a v rd a mulkiy tabaqalanish protsessi ham jadal s u r ’atlar bilan 
kechdi. N a tija d a ilgari m arkazlashgan shahar hokimiyati nufuzi pasayib, 
d e h q o n z o d a la r ta ’siri oshib bordi.