N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

j o ‘mrakli choynaklar, ko‘zalar, xurmachalar, konussim on kosalar,
to g ‘oralar, xumlar, sopol tagkursi, qozonlar topilgan. Bular kulolchi-
likning rivojlanganligini ko‘rsatadi. 
Sopol buyumlarda naqshlar y o ‘q,
faqat ko'zali bosqichining ko‘zalarida gorizontal chiziqlar uchraydi.
Sopollitepada to ‘qim achilik 
sohasi ham rivojlangan. 
Bu haqda
mozorlardan topilgan kiyim mato qoldiqlari darak beradi. Bu kiyim
qoldiqlari ilm iy laboratoriya tekshiruvidan o'tkazilganda, ulam ing paxta
va tabiiy ipakdan ishlanganligi m a’lum bo'lib, paxtachilik va ipakchilik
bronza davrida ham mavjud bo'lganligini isbotlaydi. Bu esa, ipakning
bundan 2 0 0 0 yil oldin Xitoydan O'rta O siyoga kirib kelgan, degan fikm i
rad qilib, O 'zbekistonda paxtachilik va ipakchilik 
3,5 m ing yillik
tarixga ega ekanligini tasdiqlaydi.
Bu davrda metall bilan ishlash hunarmandchiligi ham taraqqiy etgan.
A rxeologik qazishmalar vaqtida yuzlab metall buyumlari- u y -r o ‘z g ‘or
buyumlari, 
harbiy 
qurollar, 
surmadonlar, 
to'g'n ag'ich , 
hayvon
m a’budalari, turli naqshdor tam g'a va muhrlar topilgan.
Sopollitepa m anzilgohida urug' ja m o a a ’zolari olam dan o 'tsa , uni 
o 'z i y ash ag an x o n an in g poli ostiga, eshik yoki o 'c h o q old iga yoki xona 
devorlari ostiga k o 'm is h odati bo'lgan. Agar o 'lg a n kishi j a m o a d a
nufuzli o b r o 'g a yoki u ru g ' oqsoqoli bo 'lsa, u holda uning qabri unga 
ajratilgan xo n an in g qoq o 'r ta sid a bo'lgan. Sopollitepaliklar abadiy 
o 'lim g a ishonm aganlar, «narigi dunyo» tushunchasi ularda kuchli 
bo 'lg an . Shuning uchun o 'lg a n kishi qabriga o ' z shaxsiy niulki va 
u ru g 'd o s h la r keltirgan idish-tovoqlardagi ovqatlar bilan k o 'm g an lar. 
Har bir qabrda 2 - 3 tadan to 50 tagacha buyum lar topilgan. Y osh bolalar 
qabrlarida idishlar kam, o 's m irla r qabrida esa 5 - 6 ta buy u m lar topilgan. 
U la m in g aksariyati sopol idishlar bo'lgan. M ozorlarda bronzadan 
ishlangan turli xil taqinchoqlar, diniy e ’tiqod bilan b o g 'liq b o 'lg a n
tu m o r-m u h rla r, qim m atb ah o toshlardan ishlangan turli xil munchoqlar, 
oltin m unchoqlar, kum ush halqa va bilakuzuklar, erkaklar m ozorlarining 
b a ’zilari ch aq m o q to sh d an ishlangan paykonlar, bronza oybolta, pichoq, 
mitti tesha, bolta va boshqalar, ayollar qabrida urchuq tosh, bronza 
surm adonlar. surm atosh, to 'q im ach ilik asboblari, turli shakllardagi 
bronza t o 'g 'n o g 'i c h l a r , bronza oynalar, igna, bigiz, mitti kurakcha va 
boshqa narsalar q o'y ilg an .
B a ’zi yaxshi saqlangan m ozorlarda lux, b u g 'd o y va arpa poyasidan 
to 'q ilg an savatchalar, teridan, y o g 'o c h d a n ishlangan idishlar, m arm ar 
toshdan y o 'n ilg a n h urm achalar topilgan. M ozorlarga q o 'y ilg a n buyum - 
larga qarab, m arh u m n in g d uradgor usta, bo'zchi, kulol, tabib, podachi, 
ovchi. ja n g ch i 
yoki chilangar ekanligini aytish mum kin. Q abrga
70

---

erkaklar o ‘ng biqini bilan, ayollar chap biqini bilan yotqizilgan, o y o q -
q o ‘llari esa, g ‘ujanak holda k o ‘milgan.
B a ’zi m ozorlarga bedarak y o ‘qolgan ja m o a a ’zosining ruhi 
k o ‘milgan. Bunday qabrlarga odatda odam haykalchasi yoki q o ‘y va 
echki bolasi k o ‘milgan. Bunday qabrlar fanda « k e n a t a f » deb ataladi.
Qabrlardan topilgan predmetlarga qaraganda, u ru g ‘ jam oalarini 
boshqarishda hali ayollam ing mavqei katta boMgan, y a ’ni ularning 
a n ’anaviy o b ro ‘yi ja m o a d a saqlanib qolgan. Sopollitepadagi har bir 
kvartal xilxonasida boy ayol qabri bor. Faqat shunday qabrlardagina 
bronza yoki toshdan yasalgan tu m o r-m u h rla r chiqqan. Ular u ru g ‘ 
totemlari haqidagi diniy tasavvurlam ing namunasi hisoblanadi.
Sopollitepada 
hayot 
taxminan 
200-250 
yillar 
davom
etgan. 
Keyinchalik uning aholisi yangi erlami o ‘zlashtirish m aqsadida sharq 
tom on siljib, hozirgi Sherobod yaqinidagi O q q o ‘r g ‘on qishlogM 
hududiga k o ‘chib borganlar.