N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

Q iz ilte p a
yodgorligi Surxondaryo viloyati S h o ‘rchi tumani hududida 
Qizilsuv daryosining o ‘ng sohilida joylashgan. Shahar to ‘rtburchak 
shaklda qurilgan b o ‘lib, 24 
ga.
maydonni egallagan. 
Mil.avv. IX-IV 
asrlarga oiddir.
1971 
yilda G .A .Pugachenkova rahbarligidagi 0 ‘zbekiston s a n ’atshu- 
noslik ekspeditsiyasi tomonidan o'rganilgan. M ustahkam m udofaa 
devoriga ega. Devorda burj va shinaklar mavjud. Shuningdek, shahar 
handak bilan 
o'ralgan. 
Qiziltepadan y o rg'uchoq, xovoncha, o ‘g ‘ir 
dasta, o ‘roq, sopol buyumlari, uy hayvoni suyaklari topilgan.
1877 yilda Vaxsh daryosining Am udaryoga quyiladigan jo y id a
Q o ‘bodiyon bekligi (Janubiy Tojikiston) hududida maxalliy aholi 
tom onidan qadimgi davrlarga oid oltin va kumush buyum lar k o ‘plab 
topilgan. Bu noyob buyumlar olimlar k o ‘liga tushgachgina, uni saqlab 
qolishga harakat qilindi. Ulardan faqat 180 taga yaqin zargarlik 
buyumlari va tangalar saqlanib qolindi. U 
« A m u d a r y o x a z in a si»
nomini olgan bo'lib, ko'p chilikning qiziqishini o 'z ig a tortgan. Ular 
orasidan m axorat bilan ishlangan oltindan yasalgan o t - arava boMib, uni 
kum ushdan yasalgan 
ikkita odam boshqannoqda, odam tasvirlangan 
oltin plastinkalar. 
oltin b u g ‘u haykali, feruza k o ‘zli buqaning bosh 
qismi, oltin bilakuzuklar va boshqalar. Bular qadimgi Baqtriyada 
zargarlik sohasi nixoyatda rivojlanganligini ko'rsatadi. Shuningdek, bu 
erdan Yunoniston, Kichik Osiyo. Axam oniylar va Salavkiylar davlatida 
zarb qilingan 1300 ta tangalar ham topilgan. Buyum lar mil.avv.V-III 
asrlarga oid boMgan. Olimlar fikricha, bu buyum lar Baktriyadagi 
Anaxita ibodatxonasiga tegishli boMib, Aleksandr M akedonskiy yoki 
Salavka I xujumi natijasida vayron qilingan. Bugungi kunda m azkur 
xazina topilgan joy qadimgi Taxti-Kuvad shahri ekanligi o 'z isbotini 
topgan. Am udaryo xazinasi bugungi kunda Londondagi 
Britaniya 
m uzeyida saqlanmoqda. 
Bugungi 
kungacha k o ‘pgina 
davlatlarda 
namoyish etilgan. 1979 yilda Leningradddagi Ermitajda namoyish 
etilgan.
Mil.avv. 
3 3 0 -3 2 7 yillarda Makedoniyalik 
Iskandarning 0 ‘rta 
Osiyoga qilgan harbiy yurishlari natijasida Parfiya. MargMyona,
101

---

Baqtriya va S u g ‘diyona davlatlari vayronaga aylandi. Natijada uzoq 
vaqtgacha bu erlarda m adaniy taraqqiyot sezilmadi. Faqatgina mil.avv. 
Ill asrda salavkiylar hukmronligi davrida biroz o ‘zgarishlar yuz berdi. 
Ular yun o n lar madaniyatini 0 ‘rta O siyoga yoyishga intilib, shu sohada 
bir qator islohatlarni o ‘tkazdilar.
Mil.avv. Ill asr o ‘rtaiarida Y unon-B aqtriya davlatining qaror topishi 
bilan mahalliy m adaniyatga ellinizm elementlarning kirib kelishi 
jadallashdi. Lekin 0 ‘rta O siy o d a ellinizm madaniyati tom m a ’noda 
shakllanmadi. Uning b a ’zi xususiyatlarigina kirib keldi. 
Bu moddiy 
m adaniyatda 
kuzatildi. 
K vadrat 
g ‘ ishtlarni 
taxlash 
va 
mudofaa 
devorlarining qurilish uslublarida, nayza o ‘qining uchiga o ‘xshagan 
nishaklarning, kolonnali zallarning qurilishida, ayol terrakota haykal- 
chalarining va ochiq shakldagi sopol idishlarning keng tarqalishida 
yaqqol k o ‘zga tashlandi.
0 ‘sha dav r m adaniy yuksalishlarida