N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

ga
m aydonni egallagan. Hozirda uning 25 
ga
hududi 
saqlanib qolgan. Shahriston ikki qism - ichki va tashqi qism dan iborat 
boMgan. Ichki shahristondan 2 ta minora, tashqi shahriston devoridan 20 
ga yaqin m inora qoldiqlari topilgan. 
M ilodning V-VII asrlarida 
shaharda aholi uylar 5-6 xonali qilib qurilgan. X ona devorlari suvalgan 
va turli ranglar berilgan. H ar x o n a d o n d a alohida yoto qxona, om borxona, 
oshxona, toza suv qudugM boMgan. Y otoqxonalarda devor b o ‘ylab keng 
supa, erda esa sandalga o 'x s h a g a n isitish o ‘chogM boMgan.
VII-IX asrning boshlaridagi arab yilnom alarida Axsikent «Fraganik» 
deb beriladi. IX -X asrlar shaharning eng rivojlangan davri boMgan. Bu 
davrlarda A xsikentda zarb qilingan mis ta n g alam in g butun Som oniylar 
davlati hududiga tarqalgan. IX asr o ‘rtalaridan Axsikent shahristonining 
devorlari m udofaa holatini yo^qota boshlaydi, chunki m arkazlashgan 
davlat sharoitida devorga ehtiyoj boMmagan.
Shaharga 14-15 km m asofadan, y a ’ni K osonsoydan suv keltirilgan. 
Bosh vodoprovod qoldiqlari 1960 yillarda topilgan. Ichki shahristonning 
ikki jo v id a n er osti vodoprovodi ochilgan. Ular X asrda bunyod etilgan. 
Uni qurishda dastlab, quruvchilar er osti tunneli qazigan, keyin uning 
ichida pishiq gMshtdan yarim gu m b azsim o n inshoot qurib, uning tubiga 
katta diametrli sopol quvurlar yotqizganlar. Sopol q uvur parchalari
104

---

shahriston va rabotning h am m a joyidan topilgan. U aholiga 200 vildan 
ziyod xizm at qilgan.
A rk n in g sharqiy tomonidan X-XII asrlarga oid jo m e masjidi topilgan. 
U to ‘rtburchak shaklda boMib, uning ichki qismida ayvon boMgan. 
Hovlisida h o v u z b o ‘lib, hovuz q irg ‘oqlari va masjid hovlisi pishiq 
gMshtlar yotqizilgan.
Tashqi 
shahristondan 
XI-XII 
asrlarga oid savdo 
d o ‘konlari, 
hunarm andchilik ustaxonalari, axolining turar joylari o ‘rganilgan. 
A xsikent ustalari poMatning egiluvchanligini oshirish usullarini yaxshi 
bilishgan, lekin uni qattiq sir saqlaganlar. U erda yasalgan qilichlar 
m ash h u r boMgan. Axsikentdan topilgan sirlangan sopol idishlar alohida 
diqqatga sazovordir. Ularning b a ’zilarida kufiy yozuvidagi bitiklar bor, 
b a ’zilarida afsonaviy va yirtqich hayvonlar, xonaki qu sh lam in g rasmlari 
tasvirlangan. A xsikent hunarmandlari bu davrda sirli sopol idishlami 
bezash va sirlashda o ‘ziga xos maktab yaratganlar. U ning namunalari 
bugungi kunda Parijdagi L uvr muzeyida saqlanmoqda.
Shahar raboti 350 g a d a n ziyod boMgan. U erda tadqiqotlar natijasida 
boy lam ing uylari, bogMar, hunarmandlar mahallasi va ham m o m
topilgan. XIII asrning 20—yillarida Axsikent m u g ‘ullar tom onildan 
vayron etiladi. Shahar xarobaga aylantiriladi. Ustalari qul qilib 
M o ‘g ‘ulistonga olib ketiladi. Oradan m a 'lu m vaqt o ‘tgach, Eski Axsi 
yodgorligidan 5-6 km shim oli-g‘arbda, hozirgi Yakkayigit 
qishlogM 
o 'm i d a yangi shahar Yangi Axsiga asos solinadi.
M il.avv.IV 
asrdan 
qadimgi 
Xorazm da 
markazlashgan 
davlat 
tizim ining m ustahkam lanishi jam iyatning ijtimoiy—iqtisodiy va madaniy 
rivojlanishiga 
imkon 
bergan. 
Shahar qurilishi, m e ’morchilik va 
hunarm andchilik 
sohalari yuksak darajada rivojlangan. Abu Rayhon 
Beruniy maMumotiga k o ‘ra, bu davrda 300 dan ziyod shaharlar qurilgan. 
Ularning harobalari bugungi kungacha saqlanib qolgan.
0 ‘zin ing qurilish uslubi jihatidan