Mutolaa madaniyati va ritorika

Nutqning figurasi (obrazli iborasi) nima? “Figura” so‘zi lotin tilidan kirib kelgan bo‘lib, “tashqi ko‘rinish, obraz, qiyofa” ma’nosini anglatadi. Bu termin badiiy nutq haqida gapirayotganimizda qanday ma’no anglatadi? Figuralarga nutqning sintaktik ifoda vositalari taaluqli: ritorik so‘roq gaplar, undovlar, murojaatlar.
Evfemizm - ma’no jihatidan neytral bo‘lgan va hissiy jihatdan og‘ir so‘z yoki tasviriy ifoda bo‘lib, ular odatda matnlarda va ochiq jamoatda boshqa beadab va o‘rinsiz sanaluvchi boshqa so‘z va ifodalarning o‘rnini almashtirish uchun qo‘llaniladi.
Stilistik figuralar - fikrning ta’sirchanligini kuchaytirish uchun qo‘llaniladigan o‘ziga xos belgilangan nutqning oborotlar stilistikasidir. Asosiy stilistik figuralar - bular anafora, epifora, gradatsiya, parallellik, antiteza, inversiya,
ritorik so‘roq, ritorik xitob, ritorik murojaat, oksyumoron.
Anafora - har bir parallel qatorning boshida bir-biriga o‘xshash tovush, so‘z yoki so‘z guruhlarining takrorlanishidan, ya’ni nutqning mustaqil bo‘laklariga nisbatan ikki yoki undan ortiq boshlang‘ich qismining takrorlanishidan iborat bo‘lgan figura.
Epifora - nutqning yonma-yon bo‘laklari so‘nggida bir so‘zning qaytarilishidan iborat bo‘lgan figura.
Gradatsiya - bir necha (odatda uchta) bir xildagi gap bo‘laklarining ketma-ket ishlatilishi. Bunda ko‘pincha oldingi so‘zning ma’nosini kuchaytirishga xizmat qiluvchi sinonimlar ishlatiladi.
Parallellik - qo‘shni gaplar yoki nutq bo‘laklarining bir xil sintaktik qurilishi.
Antiteza (qarshilantirish) - bir tushunchaninig zid ma’nosining qaramaqarshi qo‘yilishi.
Inversiya - gap bo‘laklarining noodatiy tartibda joylashuvi. Bunda muallif muhimroq nuqtalarga, so‘zlarga diqqatni qaratadi.
Ritorik so‘roq - javobi oldindan ma’lum bo‘lgan savol yoki so‘rovchining o‘zi javobini beruvchi savol ifodalovchi figura sanaladi.
Ritorik xitob - hissiyotning eng yuqori nuqtasi. Ritorik xitob turli xil muallifning hissiyotlarini beradi: hayratlanish, xursandchilik, qayg‘u va boshqa. Xatda ritorik xitob odatda undov belgisi bilan tugallanuvchi gapdan iborat bo‘ladi. Ritorik xitobni o‘qishda undov ohang bilan beriladi.