Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

3.2.
 
Axborot turlari va ularni turkumlash 
 
Marketing tadqiqotlarini muvaffaqiyatli olib borish uchun birlamchi va 
ikkilamchi marketing axborotlarining optimal mosligi talab qilinadi. 
Marketolog tadqiqotchi X.Meffert axborot manbalarini tanlash matritsa- sini 
taklif etdi. Bu matritsada ichki va tashqi axborotlarni tadqiqot obyektiga 
qarab qo‘llanish chastotasi berilgan va ular ikki turga bo‘linadi: 
-
birlamchi axborotlar; 
-
ikkilamchi axborotlar. 
Iqtisodiy amaliyotda qo‘llaniladigan marketing axboroti quyidagi 
mezonlar bo‘yicha tasniflanishi mumkin: 
Ikkilamchi axborot – bu tadqiq etilayotgan muammo bilan bog‘liq 
bo‘lmagan, avval boshqa maqsadlarda to‘plangan ma’lumotlar.Uni kabinet 
tadqiqotlari, deb nomlangan ichki va tashqi manbalardan olinadi. Ikkilamchi 
axborotlar ichki manbalar, ya’ni mavjud axborotlar bo‘lib, ular firma 
faoliyatiga tegishli statistik ma’lumotlar, tovar aylanmasi, sotuv hajmi, 
import, eksport hajmi, reklamaga xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi, moddiy- 
texnika bazasi quvvati, asosiy fondlar, budjet hisobotlari, tashkilotning savdo 
xodimlari yuborgan ma’lumotlar, iste’molchilar reklamatsiyalari sharxi, 
ishlab chiqarish rejalari va boshqalardan iborat bo‘ladi. Bu axborotlar ichki 

---

60 
ikkilamchi axborot- larga kiradi. 
Tashqi ikkilamchi axborotlar esa quyidagi tashqi manbalardan olinadi: 
– xalqaro tashkilotlar, hukumatlar, rasmiy statistika, maxsus adabiyotlar, 
ommaviy axborot vositalari, ilmiy tadqiqotlar, davriy matbuot, milliy va 
xalqaro rasmiy nashr manbalari (jurnallar, statistik to‘plamlar, byulletenlar, 
Davlat organlari nashrlari, vazirliklar yillik hisobotlari, hokimiyat va boshqa 
ma’muriy organlarning rasmiy ma’lu- motlari, savdo-sanoat palatasi nashrlari 
va statistik ma’lumotlari, yillik statistik to‘plamlar, tarmoq firmalari va 
qo‘shma korxonalar axborotlari, maxsus kitoblar, jurnal va gazeta 
ma’lumotlari, ilmiy-tadqiqot inistitutlari, loyiha institutlari xalqaro 
simpoziumlar materiallari asosidagi nashrlar, narxlar ro‘yxati (price list), 
kataloglar va bukletlar, internet resurslarining mazmuni tahlilidan olingan va 
h.k. ma’lumotlar hisoblanadi. 
Tashqi axborotlarni rasmiy chop etilgan, barcha foydalanishi mumkin 
bo‘lgan va sindikativ ma’lumotlar, deb ataluvchi keng omma foydalana 
olmaydigan va ayrim tashkilotlar tomonidan chop etiladigan turlarga bo‘lish 
mumkin. Bunday axborot pulga sotib olinadi. Masalan, axborot-maslahat 
tashkiloti har oyda ma’lum bir tarmoq mahsuloti uchun bozor holatini 
baholab beradi. Bu axborotlarning qanchalik muhim ekanligini to‘g‘ri 
tanlash, turli maqsadga yo‘naltirilgan axborotlar aniq bir masalani hal 
etishga xizmat qilsa va undan kutilgan maqsadga erishilsa tegishli axborotni 
olish lozim. Ikkilamchi axborot afzalliklariga materiallarga tez va oson 
erishish, ularning nisbatan arzonligi, bir necha axborot manbalaridan birini 
tanlash imkoniyatini kiritish mumkin. Ammo ikkilamchi axborotlar 
kamchiliklarini ham aytib o‘tish lozim: ular eskirib qolgan, yetarli 
darajada ishonchli va to‘liqbo‘lmasligi mumkin. 
Ikkilamchi tadqiqotlarning afzalliklari quyidagilardan iborat: 
-
birlamchi axborotlarni dala tadqiqotlari o‘tkazib yig‘ishga qaraganda 
kabinet tadqiqotlari uchun sarf- xarajatlar ko‘p marta kam. 
-
ikkilamchi tadqiqotlar ko‘pincha firmaning ichki holatini tadqiq qilish 
uchun zarur bo‘lib, bu holda birlamchi axborotlarga ehtiyoj bo‘lmaydi; 
-birlamchi tadqiqotda yechilmagan masalalar va bevosita firma 
faoliyatiga tegishli xulosalar kabinet tadqiqotlari bilan amalga oshiriladi.Agar 
ikkilamchi 
axborotning 
tahlili 
uning 
yetarli 
emasligidan 
guvohlik bersa, birlamchi axborotlarni yig‘ish to‘g‘risida qaror qabul 
qilinadi. Tajriba ko‘pchilik marketing tadqiqotlari birlamchi ma’lumot- 
larni izlash bilan olib borilishini ko‘rsatadi. 
Birlamchi axborot – bu aniq bir marketing muammosini hal qilish uchun 
maxsus olingan ma’lumotlar hisoblanadi.