Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Tender asosida narxni belgilash
. Bunday vaziyatlarda korxona o‘z 
narxini belgilashda ushbu narx va o‘zining xarajatlari hamda talab 
ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalaridan emas, raqobatchilarning 
kutiladigan narx takliflaridan kelib chiqadi. Korxona shartnoma tuzmoqchi 
bo‘ladi, demak, buning uchun esa boshqalar narxiga qaraganda past bo‘lgan 
narxni so‘rashi kerak. Biroq bu narx tannarxdan past bo‘lmasligi lozim, aks 
holda korxona o‘ziga zarar qilgan bo‘ladi. Bu usul ehtimolli baholashni 
qo‘llaydi va hisob-kitoblarning quyidagi ketma-ketligini nazarda tutadi: 

shartnomaning bajarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar hisob- 
kitobi; 

potensial raqobatchilar tomonidan qo‘llaniladigan savdo taktikasi 
tahlili; 

korxona taklif qiladigan narx raqobatchilar so‘raydigan narxdan 
past bo‘lishining ehtimolini aniqlash; 

korxonaga 
maksimal 
foyda 
olib 
kelishi 
kutilayotgan 
narx 
miqdorini aniqlash; 

tender savdolarini tashkil qilish mexanizmi. 
Narxlarni shakllantirishning asosiy 
metodlari 
narx siyosati «magiya 
uchburchagi»ning biror bir unsuriga urg‘u berilishi bilan farqlanadi: korxona 
xarajatlari, iste’molchilar baholari va raqobatchilar baholari. 
Xarajatli metodi 
(ustamalar metodi). Bu narx shakllanishining keng 
tarqalgan metodi bo‘lib, unga ko‘ra ushbu mahsulotning doimiy yoki 
o‘zgaruvchan xarajatlariga ushbu tarmoq foyda normasi uchun oddiy holda 
mos keladigan ustamalar qo‘yiladi. Masalan, tarmoq bo‘yicha qurilish 
firmalari ko‘pincha o‘z ishlarini loyiha qiymatiga o‘rtacha foydani qo‘shib 
baholaydilar. Bu metodning ommalashgani turlicha izohlanadi. Birinchidan, 
firma o‘z tovariga talabga nisbatan unga qilingan o‘z xarajatlarini yaxshi 
biladi. Bu ularni narxni shakllantirishda xarajatlar kalkulyatsiyasiga tayanish 
va haqiqatda ko‘rilgan zararni to‘liq qoplashga undaydi. Ikkinchidan, agar 
tarmoqning barcha ishlab chiqaruvchilari narxni shakllantirishning ushbu 
metodini qo‘llashsa, ularning narxi deyarli bir xil bo‘ladi. Ular orasidagi 
narxga oid bu kurash narx to‘g‘ridan to‘g‘ri talab bilan belgilanadigan 
tarmoqlar bilan solishtirilganda minimalligini bildiradi. Uchinchidan, 
ko‘pgina sotuvchi va iste’molchilar ustamalar metodi eng tuzatilgan, halol, 
chunki ikki tomon manfaatlariga amal qiladi va bir tomonning ikkinchi 
tomon hisobiga boylik orttirishiga yo‘l qo‘ymaydi, degan fikrni mahkam 

---

230 
ushlab oladilar. Bunday narxni belgilashda (uni 
«harakatli narx» yoki «ustama bilan» deb atashga o‘rganilgan) talabdarajasi 
hisobga olinmaydi va raqobatchilar narxining ta’siri e’tiborsiz qoldiriladi.