Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Narxni belgilashdagi asosiy yondashuvlar: 
Zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida narx 
hisob-kitobi. 
Korxona xohlaydigan foyda hajmini ta’minlaydigan narxni 
qo‘yishga intiladi. Narxlashtirishning bu uslubiyoti zararsizlik grafigiga 
asoslanadi. 
Talabga yo‘naltirilganlik
. Ko‘pgina korxonalar narxlashtirishning 
asosiy omili xarajatlar emas, tovarning iste’molchi tomonidan xaridorlik 
yuzasidan qabul qilinishi, deb hisoblaydilar, ya’ni gap tovarning foydaliligi 
va uning narxga sezgirligi haqida boradi. Demak, narx bu holda tovarning 
qiymat jihatdan sezilarli muhimligiga muvofiq kelishi kerak. 
Raqobatchilarga yo‘naltirilganlik
. Joriy narxlar darajasi asosida 
narxlarni belgilayotganda korxona asosan raqobatchilar narxidan kelib 
chiqadi va o‘z xarajatlari yoki talab ko‘rsatkichlariga kamroq e’tibor beradi. 
Bunday yondashuv ancha keng tarqalgan. 
«Yetakchi orqasidan quvish» usuli
. Bu holda tovar narxini belgilash 
bozordagi yetakchi raqobatli muhitning narxi asosida, tovar va uning sifati, 
differensiatsiyasi asosida amalga oshiriladi. Mohiyatiga ko‘ra bu usul 
yetakchi narxga yo‘naltirilgan holda o‘z narx siyosatidan voz kechishni 
ko‘zda tutadi. 
O‘rtacha bozor narxlari usuli
. Hisob-kitoblar «o‘rtacha bozor 
narxlari» bo‘yicha raqobatchilik ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. 
Korxona ularga mo‘ljallanib hosil bo‘lgan narx darajasida, yuqorioq yoki 

---

229 
pastroq narxlarni belgilashi mumkin. Buning uchun bozorda egallaydigan 
mavqeyi, korxonaning obro‘-izzati asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘rtacha 
narxdan yuqori bo‘lgan narx faqatgina agar tovar muhim iste’mol 
xususiyatlariga ega bo‘lsa, tovar markasi yuqori bo‘lsa maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. Agar korxona bozorda mustahkam o‘rinni egallashga intilsa, past 
narxlar amaliyotiga murojaat qilishi shart emas, chunki mazkur holda o‘z 
obro‘sini va u bilan birga iste’molchilarini hamyo‘qotishi mumkin.