|
8.4.
Iste’molchilarning guruhlanishi va ularning xulq-atvoriga ta’sir
qiluvchi omillar
Marketing asosini inson ehtiyojlari va inson talablari g‘oyalari tashkil
etadi.
Iste’molchi – tovarlarni sotish uchun emas, shaxsiy ehtiyoji uchun
foydalanadigan bozor subyekti. Iste’molchi hamisha ham xaridor bo‘la-
vermaydi.
Turli belgilar asosida iste’molchining turli xili ajratiladi.
Tovarning maqsadli vazifasi bo‘yicha: individual iste’molchilar (shaxsiy
maqsadlar uchun); muassasa (kasbiy faolityatni tashkil etish uchun); ishlab
chiqarish iste’molchilari (ishlab chiqarish maqsadlarida).
Tovarni uning hayot siklining turli bosqichlarida sotib olishga
tayyorligiga ko‘ra novator iste’molchilar, erta muxlis bo‘luvchilar (joriy
etish), ertangi ko‘pchilik (o‘sish), kechikkan ko‘pchilik (yetuklik), orqada
qoluvchi qoloq (tanazzul) – iste’molchilarga ajratiladi.
Psixologik o‘ziga xos xususiyatlariga ko‘ra: ekstravertlar (jamiyat- ning
faol, ijodiy, hayotni sevuvchi) va introvertlar (taqlid qiluvchilar,
konservatorlar), sangviniklar, xoleriklar, flegmatiklar, melanxoliklar.
Narxga munosabati bo‘yicha: tejamkorlik, hech narsaga qiziqmay-
diganlar, oqillar.
Xarid vaqtida kirishimliligi bo‘yicha: xasis, loqayd, bamaylixotir
iste’molchilar farqlanadi.
Marketing tadqiqotlari davomida iste’molchilarni turlarga ajratish
bozorda ishlovchi (xodim)ga uning xarakterli chizgilariga mos keluvchi
168
marketing kommunikatsiya vositalarini (tovar, narx, savdo (o‘tkazish) ishlab
chiqish imkonini beradi.
Iste’molchilarni o‘rganish qanday xaridorlar bozorni shakllantiradi,
degan savolga javob beribgina qolmaydi. Shuningdek, ular nimani sotib
olayapti? Nima uchun? Xarid jarayonida kim ishtirok etayapti? Qachon va
qayerda sotib olayapti? kabilarni aniqlash ham muhim.
Sanab o‘tilgan savollarga javoblar xaridorning xarid qobiliyatini
modellashtirish
imkonini
beradi.
Iste’molchilar xarid qobiliyatini
(muomalasini) modellashtirish jarayoni quyidagilarning tahlilini o‘z ichiga
oladi:
-
xaridorlarning fe’l-atvorini aniqlovchi omillarni;
-
tovarni xarid qilish jarayonini.
Xaridorning xarid qobiliyati, ta’sir etuvchi tashqi omillarni ikkita katta
guruhga ajratish mumkin:
-
marketing kompleksi vositasida xaridorning xarid qobiliyati ta’sir
etishi mumkin bo‘lgan marketing xizmati faoliyatiga bog‘liq bo‘luvchi: taklif
qilinadigan tovarga, uning narxiga foydalaniladigan sotish (o‘tkazish) va
yo‘naltirish tizimlariga;
-
marketing xizmati faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan: iqtisodiy,
demografik, tabiiy, ilmiy-texnikaviy, siyosiy, madaniy omillar.
Bundan tashqari iste’molchining xarid qobiliyati uning ijtimoiy,
shaxsiy, psixologik, madaniy xarakteristikalari bilan ham aniqlanadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan hamma omillar ko‘pincha xaridorning tovar sotib
olish haqida bevosita xaridni amalga oshirgunga qadar qabul qilgan qarori
jarayonini belgilab beradi. U beshta bosqichidan iborat:
-
Ehtiyojni anglab yetish.
-
Informatsiyalar qidirish.
-
Qulay variantni tanlash.
-
Xarid (sotib olish) haqida qaror qabul qilish.
-
Xaridga reaksiya.
Bu bosqichlarni bilish bozorda faoliyat yurituvchiga u yoki bu
bosqichda o‘zini qanday tutish, uning marketing kuchi qanday bo‘lishi
kerakligini tushunishga yordam beradi. Dastlabki uch bosqich ishlab
chiqaruvchidan ma’lumotlar manbalarining kengaytirilgan diapazonini
hisobga olgan holda o‘z mahsulotlari haqidagi ma’lumotlarni xaridorlar
foydalanishi uchun tushunarli qilishni talab qiladi. Keyin tovarning tekin
namunalarini ko‘rsatish (berish), reklama, servis, xaridorlarning xarid qilish
haqidagi fikrlarini o‘rganish, tovarni almashtirish, pulni qaytarish, bozorga
yanada sifatli tovar chiqarish zarur.
Iste’molchilarni o‘rganishdan asosiy maqsad ularning ehtiyojini to‘laroq
qondirish maqsadida talabini aniqlashdan iborat.
Iste’molchilarning talabini to‘laroq qondirish uchun avvalo, mavjud
ehtiyojlarni chuqur tahlil qilish, o‘sish qonuniyatlarini o‘rganish va yangi
169
ehtiyojlarning shakllanishi borasida ma’lumotlarga ega bo‘lishtalab etiladi.
Iste’mol tovarlarini xarid qilish turli xaridorlar guruhi bo‘yicha turlicha
xususiyatlarga ega. Bu odatda, xaridorning tayinli tovarga munosabati, xarid
ishtiyoqi va fe’l — atvori (talabi) ga ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
