Musiqa nazariyasi

rivojlantirish tamoyili 
sifatida hamda 
variatsiyani
 
shakl sifatida
farqlash
 
lozim.
Variatsiyalash 
rivojlantirish tamoyili sifatida 
istalgan janr va shaklda 
uchraydi. Masalan, davriyada ikkinchi jumla birinchi jumlaning variatsion qayta 
bayoni bо‘lishi mumkin. Rondo shaklida takrorlarda refren variatsiyalanishi 
mumkin. Sonata shaklining о‘rtalig‘i – rivojlov qismida variatsionlik kо‘pincha 
jiddiy rol о‘ynaydi.
Variatsiyalar
asar shakli
sifatida ma’lum 
tuzilishdan iborat:
tugal mavzu 
bayoni uning о‘zgargan takrorlari – shu mavzuga variatsiyalar bilan beriladi.
Variatsiya termini nafaqat shakl, balki janrni ham ifodalaydi. Bu holat uni 
boshqa shakllardan ajratib turadi. Variatsiyalar mustaqil asar (Brams. “Paganini 
mavzusiga variatsiyalar”), shuningdek, nisbatan yirik asarning qismi (Betxoven. 
Sonatalar № 10, 23, 30, 32 (ohista qismlar); Shuman. Sonata 
f-moll, 
III q) bо‘lishi 
ham mumkin.
 
Variatsiyalar mavzusi 
oddiy
 
tugal shaklda bayon qilinadi. Xudi shunday 
tugal shakl variatsiyalarning har birida saqlanib qoladi. Juda kо‘p hollarda qaysidir 
ommaviy asardan parcha, xalq qо‘shig‘i yoki raqsi variatsiya mavzusi bо‘lib
xizmat qiladi. 
Mavzu uchun oddiylik, esda oson oson qolishi, kuy, garmonik til va 
fakturaning 
soddaligi 
xarakterli. 
Bu 
sifatlar 
keyinchalik 
mavzuni 
murakkablashtirish va detallashtirish yо‘li bilan rivojlantirish imkonini beradi.
Mavzuni
variatsion о‘zgartirish 
rang-barang bо‘lishi mumkin. Kuyning 
о‘zi yoki uning jо‘rligi, yo har ikkalasi variatsiyaga uchrashi mumkin. 
Mavzu 
tonalligi va ,hatto, strukturasi, faktura, ritm, metr, garmonik ketma-ketliklar 
(izchilliklar), lad о‘zgarishi mumkin.

---

85 
Variatsiyalar turkumi alohida mustaqil tuzilma sifatidagi koda yoki oxirgi 
variatsiyaning kengaytirilgan xotimasi bilan yakunlanishi mumkin