Musiqa nazariyasi

9-mavzu. TURKUMLI ( SIKLLI) SHAKLLAR 
1 .Umumiy tavsif. 
Yagona badiiy g‘oya bilan bog‘lanib, bir necha shaklan mustaqil qismlardan 
tashkil topgan musiqiy shakl
turkumli
(siklli) 
shakl 
deb yuritiladi 
(
sikl sо‘zi
grekcha bо‘lib doira, aylana degan ma’noni ifoda etadi). Turkumli shakl umumiy 
g‘oya ostida birlashtirilgan u yoki bu doiradagi musiqiy obrazlarni (sur’atlar, 
janrlar) qamrab oladi. Siklning barcha qismlari yopiq (tugal) bо‘lib, reprizali ijro 
nazarda tutilmaydi. 
 
Qismlarning mustaqilligi ularni alohida-alohida ijro etish mumkinligida о‘z 
ifodasini topadi (masalan, Yevropada dafn marosimlari paytida Shopenning “Dafn 
marshi” ijro etiladi, aslida esa u kompozitorning b-moll sonatasi uchinchi qismi 
sanaladi).
 
Turkumli shaklda qismlar mavzuga kо‘ra turlicha bо‘ladi. Butun turkum 
shaklni ijro etishda uning qismlari orasida tanaffuslar qilinadi, nota yozuvida qayd 
etilmasa-da, ularning davomiyligi ijrochi tomonidan belgilanadi. 
 
Cholg‘u musiqasida ikkita asosiy turkumli shakl yuzaga kelgan: syuita va 
sonata-simfonik sikl.
 
2. Syuita. 
“Syuita” sо‘zi
ketma-ketlik, izchillik degan ma’nolarni anglatadi. 
Odatda qadimiy va yangi syuita farqlanadi. Syuita shakli qismlari о‘zaro yagona 
g‘oya bilan birlashtirilgan bо‘ladi, ammo qismlar sonata tamoyiliga kо‘ra 
yaratilgan asarlar kabi izchil rivojlanish chizig‘i bilan birlashtirilmaydi.
 
Qadimiy syuita
XVIII asrning birinchi yarmida ijod qilgan kompozitorlar , 
birinchi navbatda, I. S. Bax va F. Gendel ijodida tо‘liq aks etgan. Uning о‘ziga 
xos xususiyati – qadimiy ikki qismli shaklda yozilgan turli xarakterdagi 
raqslarning almashinib kelishi. Hamma qismlar tugal bо‘lib, raqs sur’ati, 
xarakteriga kо‘ra о‘zaro kontrast(tafovut) hosil qiladi. 
Barokko davrning qadimgi tipik syuitasi asosini sur’ati va xarakteriga 
kо‘ra kontrast bо‘lgan, ma’lum ketma-ketlikda joylashtirilgan tо‘rtta raqs tashkil 
etgan: 

---

106 
1. Alemanda
(nemis raqsi.) – о‘rtacha sur’atda, tо‘rt hissali, kо‘proq 
polifonik tuzilishdagi raqs-yurish. Bu ulug‘vor raqs xarakteri musiqada bosiq 
sur’atda, maxsus taktorti bilan, tinch va xirgoyi intonatsiyalarda aks etadi. 
2.