Muqaddima

     Konvergensiya.  Impuls  o'tkazadigan  ko'pgina  yo'llar  bitta  neyronda  yig'ilishi 
mumkin.  Bu  hodisa  konvergensiya  deyiladi.  Masalan,  orqa  miyadagi  bitta 
motoneyronning  soma  va  dendritlariga  6-10  ming  kollateral  keladi-da,  qo'zg'atuvchi  va 
tormozlovchi  sinapslar  hosil  qiladi.  Natijada  neyron  MNT  ning  turli  qismlari  va 
periferiya bilan bog'lanadi. 
     Konvergensiya tufayli bbitta neyronga ayni vaqtning o'zida juda ko'p qo'zg'atuvchi va 
tormozlovchi  signallar  yetib  kelishi  mumkin.  Bunga  javoban  harakat  potensialini 
vujudga  keltirishdan  oldin  neyron  membranasida  ro'y  beradigan  qo'zg'atuvchi  va 
tormozlovchi  jarayonlar  qayta  ishlanishi,  birlashtirilishi  zarur.  Bu  ko'pgina  yo'llarning 
umumiy  oxiri  bo'lmish    yakka  neyron  membranasida  rivojlanadigan  qo'zg'tuvchi  va 
tormozlovchi postsinaptik 
potensiallarning qo‘shilishiga (summatsiyasiga) bog‘liq. 
     Summatsiya  hodisasini    hozirgi  vaqtda  mikroelektrodlar  yordamida  yakkaneyronda 
kuzatish mumkin. Vaqtdagi va fazodagi summatsiya tafovut qilinadi (17-rasm, G, D).  
     Afferent  tolaga  berilgan  yakka  stimul  neyronda  bo‘sag‘adan  kam  bo`lgan 
qo‘zg‘atuvchi  postsinaptik  potensialni  (QPSP)  vujudga  keltiradi,  binobarin  harakat 
potensiali  yuzaga  chiqmaydi.  4-5  ms  dan  keyin  berilgan  ikkinchi  stimul  natijasi 
birinchisinikiga  qo‘zhiladi  va  neyron  membranasida  paydo  bbo`lgan  QPSP  miqdori 
oshadi,  ammo  membrananing  depolyarizatsiyalanishi  kritik  darajadan  kam  bo`lgani 
uchun harakat potensiali hali yuzaga chiqmaydi. Nihoyat 3 stimul ta‘siri natijasi birinchi 
va ikkinchi stimullar paydo qilgan QPSP bilan qo‘shilib, membranani kritik darajagacha 
depolyarizatsiyalayda,  hamda  harakat  potensialini  vujudga  keltiradi.  Bu  vaqtdagi 
qo‘shilisg  deyiladi.  Uning  fiziologik  ahamiyati  katta.  Chunki  ba‘zi  bir  neyronda  ro‘y 
beruvchi  jarayonlar,  masalan,  retseptorlarning  qo‘zg‘alishi  ritmik  tabiatga  ega.  Bu 
qo‘zg‘alishlar  bo‘sag‘adan  past  kuchga  ega  bo`lsada,  vaqtda  qo‘shilib,  retseptor  va 
afferent  neyron  oralig‘idagi  sinapslarda  bo‘sag‘adan  yuqori  bo`lgan  qo‘zg‘alishni  hosil 
qilishi mumkin. Endi 17-rasmning D qismiga e‘tibot  beraylik. Efferent neyron somasida 
ikki  afferent  tola  sinapslar  hosil  qilgan.  Birinnchi  tolaga  berilgan  kuchsiz  yakka  elektr 
stimul  neyronda  bo‘sag‘adan  kam  kuchga  ega  bo`lgan  QPSP  ni  paydo  qiladi.  Ikkinchi 
tolaga berilgan kuchsiz ta‘sirot ham huddi shunday natija beradi. Ikkala tola bir  vaqtda 
ta‘sirlannsa,  fazoning  ikki  nuqtasidan  jo‘natilgan  stimullar  natijasi  qo‘shilib,  bo‘sag‘a 

---

 
 
49 
 
kuchiga ega bo`lgan QPSP hosil bo`ladi, neyronda harakat potensiali vujudga keladi. Bu 
fazodagi qo‘shilish deyiladi.