Muqaddima

ELEKTR SINAPSLAR 
 
     Yuqori rivorlangan hayvonlarning markaziy nerv tizimida asosan kimyoviy sinnapslar 
uchraydi.  Ammo  oz  miqdorda,  masalan,  sut  emizuvchilarda  ko‘zni  harakatlantiruvchi 
nerv  yadrosini  tashkil  qiluvchi  neyronlarda,  elektr  sinapslar  ham  bor  (16-rasm).  Elektr 
sinapsni kimyoviy  sinapsdan  ajratib  tiruvchi  asosiy  farq  – elektr  sinaps  yirig‘ining  juda 
toorligi  –  2-4  nm.  Ana  shu  tor  joydan  presinaptik  membrana  bilan  postsinaptik 
membranani bog‘lab turuvchi oqsil ko‘prikchalar  – konneksonlar o‘tgan. Ular o‘rtasida 
ionlar  va  mayda  molekulyar  moddalarni  o‘tkazishi  mumkin  bo`lgan,  eni  1-2  nm  li 
kanallar  hosil  bo`lgan.  Bu  yerda  membrananing  elektr  tokiga  qarshiligi  past.  Shuning 
uchun  aksonning  presinaptik  oxiriga  yetib  kelgan  potensial  osonlik  bilan  postsinaptik 
membranadan  hujayra  ichiga  o‘tib,  tashqariga  qaytib  chiqadi  va  membranani 
depolyarizatsiyaga  uchratadi.  Depolyarizatsiyalanish  eng  yuqori  darajaga  yetganda, 
postsinaptik neyronda harakat potensiali vujudga keladi. 
   
 
16-
расм. Химиявий (X), электр (Э) ва аралаш (А) синапснинг тузилИш
 
  Elektr  sinapslar  kimyoviy  sinapslarga  qaraganda  ba‘zi  bir  faoliy  afzalliklarga  ega. 
Jumladan,  elektr  sinapslar  juda tez va  bexato ishlaydi.  Sinapsda  to‘xtalib  qolish ularda 
0,1 ms dan oshmaydi, bu holat elektr sinapslarning yuqori labbilligini ta‘minlaydi. Elektr 
sinapslar uzoq vaqtgacha charchamaydi. 
     Elektr  sinapslarning  kamchiliklari  ham  bor.  Masalan,  ular  MNT  faoliyati  uchun 
muhim  bo`lgan  bir  taraflarna  o‘tkazishni  yetarli  darajada  ta‘minlay  olmaydi;  elektr 
sinapslar ichida tormozlovchilari deyarli yo‘q; elektr sinapslardan o‘tkazish icchki muhit 
omillari (gormonlar, harorat) yordamida boshqarilmaydi. 
     Elektr  sinapslar  yurakning  muskul  tolalari  o‘rtasida,  ichki  a‘zolarning  silliq 
muskullarida,  jigar  va  bezlarda  ko‘p  uchraydi.  Ular  orqali  faqat  elektr  impulsi  emas, 
balki oz miqdorda ma‘lum moddalar bir hujayradaan ikkinchi hujayraga o‘tishi mumkin. 
Shu tarzda moddalar almashinuvi hujayralar faoliyatiga ta‘sir qiladi. 

---

 
 
46