Muqaddima


OLIY NERV FAOLIYATI TURLARI



Download 4,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet333/353
Sana03.09.2021
Hajmi4,57 Mb.
#163474
1   ...   329   330   331   332   333   334   335   336   ...   353
Bog'liq
Normal Fiziologiya Qodirov

 
OLIY NERV FAOLIYATI TURLARI 
Qadim  zamonlardan  olimlar  va  hakimlar  odamlarning  mijozidagi  tafovutlarga  e‘tibor 
berganlar. Bir odamning dadil, serharakat bo`lishini, boshqa birovning g

amgin
?
 
shalpayganini  ular  «badan  suyuqliklari»  nisbati  bilan  bogiaganlar,  Buqrot  fikricha, 
badanda  issiq  qonning  ko

p  bo`lishi  odamni  serharakat,  dadil  qiladi.  Bunday  mizojli 
odamlarni  olim  sangviniklar,  deb  atagan.  Sovuq  shilimhiqning  ko'pligi  insonning 
sovuqqonligiga,  vazminligiga  sabab  bo`lsa  (flegmatik),  achchiq  o‘-sa£roning  ko

pligi 
qiziqqonlik,  serjahllikka  olib  keladi  (xolerik).  Qora,  buzilgan  o‗t-safroning  nisbatan 
ko

pligi esa odamni o

ziga ishonmaydigan, g

amgin, bo

shang (melanxolik) qiladi 
Sharq mamlakatlarida ham o

z vaqtida mizojlar to

g

risidagi ta‘limotga katta ahamiyat 
berilgan:  Sharq  hakimlari  uchta  asosiy  mizojni  —  issiq,  o'rtacha  va  sovuq  mizojlarni 
ajratganlar  va  odam  o

z  mizojiga  qarab  ovqatlanishi,  hayot  kechirishi,  kasal  bo`lsa, 
davolanishi kerak, degan fikmi aytganlar. 
Mizojlarning  chin  tabiatini  I.  P.  Pavlovning  oliy  nerv  faoliyati  to

grisidagi  taiimoti 
tufayli  aniqlash  mumkin  bo`ldi. Tajribalar  ba‘zi  itlarda  sharth  reflekslarning  tez  yuzaga 
kelishini  va  mustahkam  bo`lishini
;
  boshqalarida  —  sekin  yuzaga  kelib,  tez  so

nishini 
ko

rsatdi.  Shu  yoi  bilan  shartli  qo

zg

alishning  kuchi  ba‘zi  hayvonlarda  yuqori, 
ba‘zEarida  kam  bo`lishi  aniqlandi  Qo

zg

alish  jarayoni  kuchli  bo`lgan  ba‘zi  itlarda 
farqlash (dif- ferensirovka) osonlik bilan vujudga kelardi, boshqalarida farqlanishni hosil 
qilish qiyin bo`lardi. Bu natijalar miya po

stlog‘ida shartli tormozlanishning ham kuchli 
va kuehsiz bo`lishini ko

rsatadi. 
Musbat shartli signalni manfiy signalga, manfiy signalni musbat signalga aylantirish 
maqsadida  oikazilgan  tajribalarda  ba‘zi  itlarda  bunga  tez,  boshqalarida  —  juda  sekin 
erishildi.  Qo

zg‘alishning  tormozlanish  bilan  almashinish  tezligi  va,  aksincha, 
tormozlarnshning  qo

zg‘alish  bilan  almashinish  tezligiga  qarab,  uchinchi  ko'rsatkich— 
nerv jarayonlarining harakatchanligi ajratildi. 
To'rtinchi  tipologik  ko

rsatkich  qilib  qo

zg‘alish  tormozlanish  jarayonlarining 
muvozanatlik darajasi olindi. 
I, P. Pavlov nerv jarayonlarining to

rttako

rsatkichiga 
shartli  qo

zg‘alishning  kuchiga,  sharth  tormozlanishni  kuchiga,bu  jarayonlarning 
harakatchanligiga va ularning muvozanatlik darajasiga qarab, itlar ohy nerv faoliyatini ‗ 
turga  bo`ldi.  1)  kuchli,  muvozanatlashmagan  (tiyib  bo`lmaydigan)  tur;  2)  kuchli, 
muvozanatlashgan,  harakatchan  tur  3)kuchli  muvozanatlangan,  kamharakat  tur;  ‗) 
kuehsiz tur 
Kuchli,  muvozanatlashmagan  turga  mansub  hayvonlarda qo

zg

alish  va  tormozlanish 
jarayonlari  kuchli  bo`lib,  qo

zg

alish  jarayoni  ustunroq  bo`ladi.  Bunday  itlarda  sharth 
reflekslar  tez  va  oson  vujudga  keladi,  ayni  vaqtda  farqlash  tormozlanishini  yoki  ichki, 
tormozlarnshning  boshqa  turini  hosil  qilish  qiyin  bo`ladi.  Qo

zg

alish  jarayoni  ustun 
bo`lganidan, u miya potlogiga keng yoyiiadi. 
Kuchli,  muvozanatlashgan,  harakatchan  turdagi  hayvonlarda  shartli  reflekslar  tez 
hosil bo`lib, mustahkamlanadi, ichki tormozlanishnmg barcha xillarini vujudga keltirish 


 
 
286 
 
oson  bo`ladi.  Bunday  itlarda  musbat  va  manfiy  induksiyalar  yaqqol  ifodalanganidan 
qo

zg‘alish  va  tormozlanish  jarayon  lari  juda  keng  yoyilmaydi.  Po

stloqdagi 
jarayonlarning  ildamligi  qo

zg

alishning  tez  tarqalishmi,  tormozlanishning  esa  tez 
qo

zg

alish bilan almashinishini ta‘minlaydi, 
Kuchli, muvozanatlashgan, inert tur uchun po'stloqdagi jarayonlarning kamharakatligi 
xos. Bunday hayvonlarda mustahkam sharth rsflekslar va mustahkam farqlashlar vujudga 
keladi. Bosh miya po'stlog‘ida rivojlangan jarayon (qo'zgalish yoki tormozlanish) iizoq 
vaqt  saqlanadi,  yoyilmaydi,  sekin  so

nadi.  Shuning  uchun  ham  qo‗zgalish  jarayonining 
tormozlanish bilan almashinislii ancha qiyin bo`ladi. 
Kuchsiz,  nitnjon  turga  mansub  hayvonlarning  po'stloq  neyronlarining  ish  qobiliyati 
chegaralangan  bo`ladi.  Shuning  uchun  ularda  hosil  qilingan  shartli  reflekslar  turg'un 
bo‗lmaydi, saiga tashqi tormozlanishga uchraydi. Ularning miya po

stlog‘ida qo'zg‘alish 
jarayoni ham, tormozlanish jarayoni ham kuchsiz bo`ladi. 
I. P. Pavlov oliy nerv faoliyatining hayvonlarda aniqlangan ‗ turi odamlarga ham xos, 
degan  fikrda  bo`lgan.  Kuchli,  muvozanatlashmagan  tur  Buqrotning  xolerik,  deb  atagan 
mizojiga to‗g‘ri kelsa, kuchli, muvozanatlashgan, harakatchan tur sangvinikdir. Kuchli, 
muvozanatlashgan,  kamharakat  tur  flegmatik  bolsa,  nimjon  tur  imirsilagan 
melanxolikdir. 
Xoleriklar  qiziqqon,  serjahl,  har  narsaga  qiziquvchan,  shoshqaloq,  ko
`
p  o

ylarnay- 
netmay, bir qarorga keladigan odamlardir, 
Sangviniklar  vazmin,  o

zini tuta biladigan, juda ishchan odamlardir. Ular serg‘ayrat, 
tirishqoq,  intizomli  bo'lib,  o'zgaruvchan  sharoitga  juda  tez  moslashadilar.  Flegmatiklar 
hech  shoshmaydilar,  ularning  yuqori  muvozanatlashgani  shundoqqina  ko'zga  tashlanib 
turadi. Shoshmasalarda, tirishqoq, serg

ayrat bolganlaridan, o‗z maqsadlariga erishadilar. 
Melanxoliklarning  maqsadiga  erishishi  qiyin.Chunki  ular  qiyinchiliklarni  bo'rttirib 
yuboradilar, g‗ayratsiz, imirsilagan, irodasiz boladilar, 
Shuni  aytish  kerakki,  nerv  tizimining  turi  bilan  odam  va  hayvonlar  xatti-harakati 
o'rtasida  bevosita  boglanish  yo'q.  Xatti-harakatlarga  hayot  sharoitlari  kuchli  ta‘sir 
ko'rsatadi. Masalan, qamoqda (itxonaning kataklarida) o‗sgan itlar juda qo‗rqoq  bo`ladi, 
ularni  tajriba  xonasiga  sudrab  olib  kelinadi,  sharoit  sal  o'zgarsa,  qaltirab,  yerga  yotib 
oladilar, Holbuki maxsus tekshirishlar bu itlarning oliy nerv faoliyati kuchsiz emasligini 
ko

rsatadi. 

Download 4,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   329   330   331   332   333   334   335   336   ...   353




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish