286
oson bo`ladi. Bunday itlarda musbat va manfiy induksiyalar yaqqol ifodalanganidan
qo
‘
zg‘alish va tormozlanish jarayon lari juda keng yoyilmaydi. Po
‘
stloqdagi
jarayonlarning ildamligi qo
‘
zg
‘
alishning tez tarqalishmi, tormozlanishning esa tez
qo
‘
zg
‘
alish bilan almashinishini ta‘minlaydi,
Kuchli, muvozanatlashgan, inert tur uchun po'stloqdagi jarayonlarning kamharakatligi
xos. Bunday hayvonlarda mustahkam sharth rsflekslar va mustahkam farqlashlar vujudga
keladi. Bosh miya po'stlog‘ida rivojlangan jarayon (qo'zgalish yoki tormozlanish) iizoq
vaqt saqlanadi, yoyilmaydi, sekin so
‘
nadi. Shuning uchun ham qo‗zgalish jarayonining
tormozlanish bilan almashinislii ancha qiyin bo`ladi.
Kuchsiz, nitnjon turga mansub hayvonlarning po'stloq neyronlarining ish qobiliyati
chegaralangan bo`ladi. Shuning uchun ularda hosil qilingan shartli reflekslar turg'un
bo‗lmaydi, saiga tashqi tormozlanishga uchraydi. Ularning miya po
‘
stlog‘ida qo'zg‘alish
jarayoni ham, tormozlanish jarayoni ham kuchsiz bo`ladi.
I. P. Pavlov oliy nerv faoliyatining hayvonlarda aniqlangan ‗ turi odamlarga ham xos,
degan fikrda bo`lgan. Kuchli, muvozanatlashmagan tur Buqrotning xolerik, deb atagan
mizojiga to‗g‘ri kelsa, kuchli, muvozanatlashgan, harakatchan tur sangvinikdir. Kuchli,
muvozanatlashgan, kamharakat tur flegmatik bolsa, nimjon tur imirsilagan
melanxolikdir.
Xoleriklar qiziqqon, serjahl, har narsaga qiziquvchan, shoshqaloq, ko
`
p o
‘
ylarnay-
netmay, bir qarorga keladigan odamlardir,
Sangviniklar vazmin, o
‘
zini tuta biladigan, juda ishchan odamlardir. Ular serg‘ayrat,
tirishqoq, intizomli bo'lib, o'zgaruvchan sharoitga juda tez moslashadilar. Flegmatiklar
hech shoshmaydilar, ularning yuqori muvozanatlashgani shundoqqina ko'zga tashlanib
turadi. Shoshmasalarda, tirishqoq, serg
‘
ayrat bolganlaridan, o‗z maqsadlariga erishadilar.
Melanxoliklarning maqsadiga erishishi qiyin.Chunki ular qiyinchiliklarni bo'rttirib
yuboradilar, g‗ayratsiz, imirsilagan, irodasiz boladilar,
Shuni aytish kerakki, nerv tizimining turi bilan odam va hayvonlar xatti-harakati
o'rtasida bevosita boglanish yo'q. Xatti-harakatlarga hayot sharoitlari kuchli ta‘sir
ko'rsatadi. Masalan, qamoqda (itxonaning kataklarida) o‗sgan itlar juda qo‗rqoq bo`ladi,
ularni tajriba xonasiga sudrab olib kelinadi, sharoit sal o'zgarsa, qaltirab, yerga yotib
oladilar, Holbuki maxsus tekshirishlar bu itlarning oliy nerv faoliyati kuchsiz emasligini
ko
‘
rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: