Muqaddima

MIYA PO‘STLOG‘IDA IRRADIATSIYA (YOYILISH) VA KONSENTRATSIYA 
(TO‘PLANISH) JARAYONLARI 
Markaziy  nerv  tizimiga  hos  ,  bo`lgan  qo
‘
zg
‘
alish  va  tormozlanish  jarayonlari  miya 
po'stlog‘ida rivojlangan joydan qo
‘
shni hujayralarga tarqalib, ularni ham shartU reflektor 
faoliyatiga  tortadi.  Bu  hodisa  yoyilish  yoki  inadiatsiya  deb  ataladi.  Jarayonlarning 
yoyilish  darajasi  ko
‘
p  jihatdan  miya  po
‘
stlog‘ining  faollik  xolatiga  bog‘liq  bo`lib,  awal 
qo
‘
zg‘alish  yoki  tormozlanish  o
‘
chog
‘
iga  yaqin  sohalarga  keyin  uzoqroqdagi  sohalarga 
tarqaladi. 
Qo'zgahsh  va  tormozlanish  jarayonlarining  yoyilishi  qonuniyatlari  o
‘
z  vaqtida 
I.P.Pavlov azmoyishgohida mumtoz shartli reflekslar usuli yordamida o'rganilgan. 
It keyingi oyog‘ining 5 nuqtasi shartli signal — suyqanchiq yordamida ta‘sirlanadigan 
qilib  tanlangan  (7‘-  rasm).  Bu  nuqtalardan  miya  po
‘
sglog
‘
iga  keladigan  impulslarning 
manzili  ham  maium  tartibda  bir-biriga  yaqin  joylashgan.  1  raqamli  nuqtaning 
ta‘sirlanishi  ovqat  bilan  umuman  mustahkamlanmagan,  qolgan  ‗  nuqtaning 
tasirlanishidan  keyin  ovqat  berilgan  va  ularning  hammasidan  so`lak  ajralish  shartli 
refleksi 
7‘~rasm,Qozg‘alish  va  tormozlanish  jarayonlar  yoyilishini  o‘rganishini  sxemasi. 
Tushintirishlar matnda. 
rivojlangan,  Birinchi  nuqtaning  ta‘sirlanishi  har  gal  miya  po
‘
stlog
5
ida  farqlanish  tor- 
mozlanishini yuzaga chiqargan. 
Ayni  vaqtda  ijobiy  natija  beradigan  2,  3,  ‗  va  5  nuqtalar  ta'sirlansa,  shartli  refleks 
tormozlanishi (ajralgan solak miqdorining kamayishi) kuzatilgan. Birinchi nuqtaga yaqin 
bo`lgan  ikkinchi nuqtadan olingan natija  juda  kamaygan  (tormozlanish kuchli  bo`lgan), 
uzoq  beshinchi  nuqtani  ta‘sirlash  natijasi  bir  oz  kamaygan  (tormozlanish  sustroq 
bo`lgan).  Demak,  miya  po
‘
stloglda  tormozlanish  o
‘
z  o
‘
chog
‘
iga  yaqin  bo`lgan  sohaga 
ko'proq, uzoqroq sohalarga kamroq tarqalgan. 
Keng  yoyilgan  tormozlanish  awal  uzoq,  keyin  o'choglga  yaqin  bo`lgan  nuqtalarda; 
asta-sekin yo
‘
 qoladi. Tormozlanish yoyilgan sohaning torayishi uning to'zib ketishining 
natijasi  emas,  balki  hosil  bo`lgan  nuqta  atrofida  to
‘
planishning  natijasidir.  Bu  hodisa 
tormozlanishning kondestrasiyasi (to'planislii) deyiladi. 
Shu xildagi tajribalarda qo'zg'alishjarayonning ham yoyilishi va to'planishini kuzatish 
mumkin.  Yana  o
‘
sha  Snuqta  suyqanchiq  yordamida  ta‘sirlanadi.  Ammo,  1  nuqta 
tasirlanishi  ovqat  bilan  mustahkamlanadi  va  undan  ijobiy  shartli  refleks  vujudga 
keltiriiadi.  Qolgan  to'rlta  nuqtadan  farqlash  hosil  qilish  uchun  foydalaniladi  va  ularni 
ta‘sirlash tormozlanishga olib keladi. Birinchi nuqtani ta‘sirlab, shartli refleks markazida 
qo‗zg‘alish  paydo  qilinadi.  Shu  vaqtda  qolgan  nuqtalarni  ta‘sirlash  ham  ijobiy  natija 
beradi.  Demak,  miya  po
‘
stlogining  bir  sohasida  rivojlangan  qo`zg
‘
alish  jarayoni  boshqa 
sohalarga  (2,3,  ‗  va 5  nuqtalarning  miyadagi  manzihga)  tarqaldi  — qo'zg'alish  yoyildi. 
Malum  vaqt  oigach,  bu  nuqtalardan  borgan  impulslarning  tormozlanish  jarayonini 
yuzaga keltirish xususiyati tiklanadi: qo
‘
zg
‘
alish o
‘
z o
‘
chog
‘
ida to
‘
pianadi.