Мундарижа ўҚув материаллар

1. Соф илмий стил.
Бу стил мутахассис зиёлилар учун мўлжалланган илмий журнал мақолалари, монографиялар, диссертация, олимларнинг кундаликлари, илмий асарлар учун хосдир.
Илмий асарнинг сарлавҳасидан бошлаб муаммонинг чуқур ўрганиш зарурлигини кўрсатиши лозим. Илмий асар мазмунига тўла мос бўлган аниқ ва тўғри сарлавҳада, илмий асар структурасида олим танлаган стил яққол кўзга ташланади. Асар муаллифи илмий ишга қўл уришдан олдин кимларга мурожаат қилаётганини, яъни ўз ўқувчиларини яққол кўз олдига келтириши лозим.
Соф илмий асарнинг ўз олдига қўйган мақсадига мувофиқ бир неча вариатларга бўлинади. 1) илмий тадқиқот якуни; 2) полемик(баҳс-мунозарага чақирувчи); 3) малакавий(тадқиқотчининг илмий малакасини намойиш этувчи диплом иши, реферат, магистрлик диссертацияси, автореферат) бўлиши мумкин.
Нутқнинг экспрессивлиги, яъни ифодали ва образлилиги илмий стилга хос муҳим хусусиятдир. Ана шу маҳоратни эгаллаш тадқиқотчидан катта билим, сабот-матонат талаб этади.
Илмий нутқнинг ёрқин ва ифодалилиги образли иборалар, мақол ва маталларни ўз ўрнида қўллашда яққол кўзга ташланади. Илмий нутқ стилининг энг муҳим белгиси назарий позициядаги изчиллик, собитқадамлик, фикрни мантиқан тўғри баён этишдадир.
Илмий стилнинг яна бир муҳим белгиси назарий қоидаларнинг чуқур ички алоқадорлигидир. Фикрни илмий баён этишнинг яна бир муҳим белгиси ҳадисалар, жараёнлар, воқеаларни, уларнинг энг характерли томонларини, қирраларини очиб беришдир.Илмий фактларнингмиқдорий ва сифатий хусусиятларини ифода этувчи, таърифловчи тушунчалар ана шу вазифани адо этади.
Ана шундай тушунчаларни топа олиш ва ажратиш иқтидори олимларнинг индивидуал маҳоратига боғлиқдир.
Илмий нутқнинг ритми ва гўзаллиги ҳақида алоҳида тўхталиш жоиздир. “Ритм” юнонча сўз бўлиб, “ўлчамнинг тенглиги, такт ” маъносини англатади.
Илмий ижодий ишда нутқдаги ритм образлилик билан қўшилиб, фикрга ёрқинлик ва таъсиррчанлик бағишлайди. Бир сўзнинг кўп марта такрорланиши нутқдаги ритм ва таъсирчанликка халақит беради. Бундай ҳолда такрорланаётган сўзнинг синонимини қўлланг. Яхши таҳрир қилинган илмий асарда бир сўзнинг такрорланиши 90-100 сўздан кейин рўй бериши мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
Илмий нутқнинг гўзаллиги сўзларни синчикаб танлашни тақозо этади. Бу ерда гап фанда мустахкам қарор топган илмий атамалар устида эмас, балки таъсирчан, аниқ, мазмунли ва мантиқан асосли гап қурилиши ҳақида кетяпти. Масалан: бир жойда ҳаққоний фикр, деб ёзилса, бошқа жойда энг тўғри фикр, адолатли фикр, чин фикр ва ҳ.о. деб ёзиш мумкин.
Америкалик таниқли олим Норберт Винер “Математик эстетика” ҳақида фикр юритиб, рақамлар маданий ва эстетик қадрият касб этиши ва гўзаллик, куч, илҳомланиш тушунчалари билан нисбатдош бўлиши мумкин, чунки улар олам тўғрисида янги,анча мукаммал тасаввур ҳосил қилишга имкон беради”, - деб ёзган эди.(қ.: Норберт Винер. Я математик. М., “Науке”, 1964, с. 55- 57).
Фикрнинг битта нуқтага тўпланиши буюк олимларнинг илҳом билан ижод қилишига, ўз ғояларини ўта таъсирчан, гўзал ва мазмунли ифодалаши учун имкон беради.
Тафаккурнинг ёрқин ва гўзаллиги олимларга хос маҳоратнинг бир кўриниши бўлиб, ўз асарларининг мазмунли, тушунарли бўлиши учун тинмай изланадилар, сўзнинг мазмуни , моҳиятига нисбатан ғоят талабчан бўладилар.