Mundarija Kirish I. Nazariy qism

Natriy gidroksid olishning diafragmali usuli
Natriy gidroksid olishning diafragmali usuli nisbatan arzon bо’lib, lekin kaliy gidroksidi tarkibida ozroq miqdorda xlor bо’ladi. Diafragmali usul bilan ishlaydigan elektrolizyorda qattiq holdagi asbest yoki polimer anodi qо’llaniladi. Katod va anod oralig’i g’ovaksimon tо’siq – diafragma bilan ajratilgan bо’ladi. Bundan konstruksiyali qurilma ishqorlarni gazsimon xlor bilan reaksiya ketishiga barham berib, kaliy gipoxloridlari hosil bо’lishini oldini oladi va bizga kerakli bо’lgan kaliy gidroksidi olish imkonini beradi:
2NaOH + Cl₂ = NaClO + NaCl + H₂O

Temir katodida vodorod ionlari H⁺ tо’planib, suv molekulasi tarkibida

2H⁺ + 2e^- = H₂

Kо’rinishida bо’ladi. Katodda NaCl ning neytral eritmasida quyidagi yarim reaksiya ketadi:

2H₂O + 2e^- = H₂ + 2OH
О’z navbatida OH^- ionlari eritma tarkibida qoladi. Natijada kaliy gidroksidining 12% li eritmasi olinadi, mahsulotni quritish davomida kristall holatdagi ortiqcha NaCl ajratib olinadi. Shunday bо’lsada ushbu usul bilan yetarli darajada toza holdagi NaOH olib bо’lmaydi, lekin texnik NaOH olish mumkin.
Natriy gidroksid olishning membranali usuli
Natriy gidroksid olishning membranali usuli ham diafragmali usulga о’xshash bо’lib, anod va katodlar oralig’i kationalmashinish membranalari bilan ajralib turadi.
Membranali elektroliz usuli nisbatan toza holdagi mahsulot olish imkoniyatini beradi. Elektrokimyoviy ishlab chiqarish qatoridagi eng yengil, qulay usullardan biri bu simobli katod bilan elektroliz qilishdir. Ushbu usul bilan olingan kaliy gidroksidi diafragmali usul bilan olingan kaliy gidroksidiga nisbatan sezilarli darajada toza hisoblanadi. Ba’zi bir ishlab chiqarish turlari uchun bu juda muhimdir. Yana shuni ham aytish mumkinki, elektrolizning amalgamali usuli atrof-muhit uchun ham juda xavfli bо’lib, bug’latish natijasida atrof-muhitga simob metali tarqalishi mumkin. Membranali elektroliz usuli eng samarali bо’lgani bilan juda murakkab hisoblanadi. Elektrolizning amalgamali va simobli usullari 1885 - 1892- yillardan ma’lum bо’lsa, membranali usul esa faqat 1970- yillardan paydo bо’la boshladi. Membranali usulning ekologik xavfsizlik tomoni shundan iboratki, yuvish uchun ishlatilgan oqova suvlar tozalanib yana qaytadan ishlab chiqarishga qaytariladi, kanalizatsiyaga tashlab yuborilmaydi. Ushbu usuldan foydalanishda quyidagi vazifalar hal qilinadi: Xlorning siqilishi va bug’lanishiga barham beriladi, vodorod texnologik bug’ sifatida ishlatiladi, xlor va uning birikmalarini atmosferaga gazsimon modda sifatida chiqib ketishiga yо’l qо’yilmaydi. Membranali elektroliz usuli bо’yicha mahsulot olishda jahonda Yaponiyaning Asahi Kasei kompaniyasi birinchi о’rinda turadi. Jahonda kaliy gidroksidi ishlab chiqarish asosiy tendensiyasiga membranali elektroliz usuliga о’tish kiradi.
Rossiyada kaliy gidroksidi ishlab chiqarishda asosan (OOO "Kirovo-Chepetsk polimer zavodi", Kirov obl.) simobli va diafragmali usullardan foydalaniladi.
Natriy ishqori kaustik soda singari xlor ishlab chiqarishda qо’shimcha ajraladigan mahsulot hisoblanadi. Elektroliz jarayonida tuz (natriy xlorid) xlor va natriy ishqoriga parchalanadi. Shuning uchun kaliy gidroksid ishlab chiqarish texnologiyasining ahamiyatli tomoni bir xildagi elektroliz qurilmasida ham natriy gidroksidi (NaOH), ham kaustik soda (NaOH) ishlab chiqarish mumkin. Bu ishlab chiqarish korxonalariga kaustik soda о’rniga ortiqcha kapital mablag’larsiz natriy gidroksidi ishlab chiqarishga о’tish imkoniyatini beradi yoki aksincha. Misol qilib Rossiyadagi OOO "KCHXK polimerlar zavodi" ni keltirish mumkin. Bu zavod 2006- yilda natriy gidroksidini sotishda qiyinchiliklar bо’lganligi uchun uning о’rniga beshta elektrolizyorda natriy gidroksidi ishlab chiqarishga о’tdi.
Shunday bо’lsada, natriy gidroksidi ishlab chiqarish imkoniyatini beradigan yana bir qancha texnologik jarayonlar mavjud. Unga potashni (Na₂CO₃) sо’ndirilgan ohakning (Ca(OH)₂) suvdagi eritmasi bilan qayta ishlash kiradi. Bu kaustifikatsiyalash usuli deyiladi.
Na₂CO₃ + Ca(OH)₂ = 2NaOH + CaCO₃
Kalsiy karbonat chо’kmasi filtrlanadi, filtrate esa nikelli reaktorlarda bug’latiladi. Kaliy gidroksididagi namlikni yо’qotish uchun vakuum ostida 360-400⁰C da ushlab turiladi