Mundarija Kirish. I bob tarixiy davr, madaniy hayot 1-fasl. “Muhabbatnoma”ning yaratilish davridagi ijtimoiy-siyosiy hayot va adabiy muhit. 2-fasl

Tabassum qildi., aydi: ey faloni,

Keturgil bizga loyiq armug‘oni.

Ko‘ngil bahrinda ko’p gavharlaring bor,

Ochunda ‘orsiy daftarlaring bor.

Muhabbat nardini ko’plardan yuttung,

Shakkartek til bila olamni tuttung.

Tilarmenkim bizning til birla paydo,

Kitobe aylasang bu qish qotimdo.
«Muhabbatnoma» hijriy 754 yilda (melodiy 1353-1354 yillarning qish faslida) Sirdaryo atrofida yoziladi. «Muhabbatnoma»ning ikki qo‘lyozma nusxasi bor. Ulardan biri uyg’ur yozuvida, ikkinchisi arab yozuvida ko‘chirilgan. Uyg‘ur yozuvidagi qo‘lyozma 1432 (835) yilda, Yazd shahrida Mir Jamoliddin degan kishining to’shirig‘i bilan , Boqi Mansur baxshi nomli kotib tomonidan ko‘chirilgan. 14 varaqqa bitilgan «Muhabbatnoma» boshqa asarlar bilan ko‘chirilgan. Bu qo‘lyozma Britaniya muzeyida saqlanmoqda. Qo‘lyozmaning ikkinchi nusxasi arab yozuvida bo‘lib, 1508-1509 yillar (914) da ko‘chirilgan. Adabiyotshunos S. Qosimov «Muhabbatnoma»ni tadqiq etib, dissertatsiya yozdi. «Muhabbatnoma»ning to‘la nusxasi 1959 yilda badiiy
adabiyot nashriyoti tomonidan nashr etildi (nashrga T. Jalolov tayyorlagan).
«Muhabbatnoma»ning arab yozuvidagi nusxasi ilova qilingan «Hikoyat» bilan
birga 473 baytdan iboratdir. «Muhabbatnoma» hamd, shoirning Muhammadxoja bilan ko‘rishganining bayoni, 3 g‘azal (bittasi fors-tojik tilida), masnaviy,
«Muhammadxojabek madhi» va «Vasful hol»dan tashkil topgan. Asarning asosiy qismini nomalar tashkil etadi. O‘n bir nomaning uchtasi: 4,8 va 11-nomalar fors-tojik tilida bo‘lib, qolgan 8 noma o‘zbek tilidadir. «Muhabbatnoma» xilma-xil janrlardan (noma, masnaviy, g‘azal, qit’a, madhiya va boshqalardan) tashkil topgan asardir. Ko‘rinib turibdiki, «Muhabbatnoma» dunyoviy mohiyatga ega. Shoir real hayotni jannat va uning hurlaridan ham yuqori qo‘yadi. Xorazmiyning yuqoridagi singari g‘oyalari, qarashlari XV asr o‘zbek adabiyoti cho‘qqisi hisoblanmish Alisher Navoiy ijodida yana ham yuqoriga ko‘tarilishi, rivojlantirilishi Xorazmiyning adabiyotimiz va madaniyatimiz tarixida o‘ziga xos o‘rni bo‘lganligini ko‘rsatadi.