Mundarija Kirish. I bob tarixiy davr, madaniy hayot 1-fasl. “Muhabbatnoma”ning yaratilish davridagi ijtimoiy-siyosiy hayot va adabiy muhit. 2-fasl

X U L O S A

Noma, yuqori fasllarda qayd etilganidek, ijtimoiy-siyosiy va adabiyestetik hodisaga aylana borish jarayonida xilma-xil vazifani bajaruvchi shakl

va mundarijaga ega bo’la bordi. Xat, maktub shaklining ommabopligi,
shaxsiy tuyg’ularni ifodalashdagi o’ng’ayligi badiiy ijod ahlining e’tiborini
tortdi. So’z san’atkorlari maktub, noma shaklida she’rlar, dostonlar, hikoyalar,
qissalar yoza boshlaganlar. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixida maktub “insho”
shaklida birinchi marta Alisher Navoiyning ijodidan mustahkam o’rin oldi.
Ulug’ shoir va mutafakkir turli yillarda turli munosabatlar bilan har kimlarga
yozgan xatlarini to’’lab, “Munshaot” nomi bilan kitob holiga keltirdi. Navoiy
an’analariga qiziqish va ehtirom bilan munosabatda bo’lgan Zahiriddin
Muhammad Bobur ham hayotidagi eng muhim, tarbiyaviy ahamiyatga ega,
tarixiy hodisalarni o’zida aks ettiruvchi maktublarini “kitobat” nomi bilan
“Boburnoma”ga kiritdi.

O’zbek mumtoz adabiyoti namunalarida, xususan, Yusuf Xos Hojibning

“Qutadg’u bilig”, Alisher Navoiyning “Xamsa” asarlari qahramonlari tilidan
yaratilgan maktub-nomalar ham asar tarkibidan o’rin oldi. Bu maktub-nomalar
obrazlarning ma’naviy olami, xarakter xususiyatlari, orzu-umidlari yanada
yorqinroq aks etishiga xizmat qildirildi.

Maktub, xatlar sof adabiy hodisa sifatida mumtoz adabiyotimizga kirib

kelishi noma janrining shakllanishiga turtki berdi. Natijada badiiy adabiyotimiz
xazinasi Xorazmiyning “Muhabbatnoma”sidan boshlab turli yetuk adabiy asarlar bilan boyidi. Noma xususiy hodisalikdan ijtimoiy-ommaboplik darajasiga ko’tarildi. Unda yorqin obrazlar, estetik ta’sirchan hodisalar, falsafiy g’oyalar o’z aksini to’la boshladi.