|
2.2. Sinonimlarning kelib chiqish tarixi.
Sinhronik va Diahronik aspekt o`rtasidagi aloxida farqni ajratish juda muhim buni tasavvur qilish mumkin emas, ammo ikkala aspekt mustaqil bir va bir-birisiz tushunish qiyin. Shuning uchun sinonimlarni tarixiy analiz qilish, hozirgi ingliz tilida sinonimlarga tarixiy yondashish sinonimlarni kelib chiqishini muhokama qilish va ingliz tilida qo`llash sabablarini ko`rib chiqamiz.
Ko`pchilik olimlar sinonimlarni o`rgatayotganda o`tmishdagi so`zlarga qisman yondashishadi va ko`proq e`tiborlarini ingliz sinonimlarining chetdan kirib kelgan mashhur so`zlarga qaratishadi. Masalan: frudom - liberty yoki heawhshy so`zlarini keltirishimiz mumkin. Birinchi so`zlar mahalliy va ikkinchi so`zlar fransuz va skadinaviya tilidan kirib kelgan so`zlardir.
Ingliz tilidagi sinonimlarning boyligi asosan A. Imishning21 fikricha fransuz tiliga bog`liqdir. Ingliz tili leksikasida sinonimlarning kelib chiqishini anglasak va fransuz tilidagi so`zlardan iborat. Misol uchun: weak-fuble, begin-commense, go up-ascend, go on-continue, at once-immediately-wood-forest, think-reason, merry-gay, hearty-cordial va hokazolar. Bu sinonimlarni farqlaganimizda asosiy ma`no, odatda son so`zlarni so`zlashuvda ishtirok etadi.
Fransuz tilidan kirib kelgan so`zlar ko`proq ofitsalniy va turli adabiyotlarda uchratishimiz mumkin. Misol uchun: begin-commence va wood-forest so`zlarini olaylik.
Ba`zan fransuz so`zlar za`monaviy so`zlashuvga ishtirok etadi. Va anglo-sakson so`zlarini she`riy va arhaik adabiyotlarda ko`rishimiz mumkin. A. Imish misol keltirib deen va consider yoki language birliklarni keltiradi.
O. Jesperson22 va boshqa olimlar ingliz tilidagi so`zlarning sinonimga boyligini britanlar, saksonlar, danlar va normanlar o`rtasidagi urushlarda yoki britaniya orollarini bosib olganda shu so`z kirib kelgan deyishadi. Ammo Arnold fikricha bu so`zlar bir-biriga ta`sir o`tkazgan.
Sinonimlar har bir tilda o`zining harakteriga egadir. Uning ingliz tilida o`ziga hos qirralari oddiy va mahalliy so`zlar stilistik neytral va fransuz so`zlaridan olingan adabiy so`zlar va ularinng kelib chiqishini lotin so`zlarida ko`rishimiz mumkin.
Bunday turdagi stilistik hulosalarni quyidagicha ko`rishimiz mumkin.
Native English words borrowed from.
Word from French Latin
To ask stomach to interrogate
Belly finish abdomen
To end to assemble complete
To gather guidance collect
teaching to guestion instruction
Ingliz sinonimlari manbai kellenik va roman so`zlaridan kirib kelgan. Misol uchun: periphery, circumstence, hypothesis, supposition, sympathy, compassion, synthesis, composition. 23
XIII asrda soil so`zi ingliz tilida strip of the land ma`nosida keladi. Old Englishda o`rmonlar, o`simliklar erishtiradigan yer corpe, land, folde sinonimi orqali berilgan.
Bu so`zlarning markazida boshqa ma`nolar yotgan. Agar hozir ikkita so`z foydalanish va qo`llanishda bir xil ma`no bo`lsa, ulardan bittasi raqobatda tildan tushib qoladi, folde so`zining ma`nosi huddi shu vositada “corpe” harflarining ishlatilishida birinchi so`z g`olib chiqqan “folde” so`zining ma`nosi noadatiy emas. Boshqa ko`pgina so`zlar lug`atlarda “arxaik” yoki “mavhum” holatda bo`lib bunday raqobatda tushib qoladi. Boshqalari esa ma`nolari yoki asl ma`nosi juda kam saqlanadi. Bu jarayon synonymic differentiation (ya`ni sinonimlarda har xillik) deb nomlanib buyuk tilshunos olim M. Breal til rivojlanishida haqiqiy qoida deb ko`rsatadi. Bundan ko`rish mumkinki.
Sinonimlar bir-biriga semantik jihatdan ikki qarama-qarshi yo`l bilan ta`sir ko`rsatadi. Birinchi dissimlation (dissimlasiya), ikkinchi jarayon ossimlasiya deb nomlanadi. Sinonimlarning assimlasiya jarayoni parallel rivojlanishni nazarda tutadi. Masalan: Middle English dagi ingliz ravishi swifty so`zining ma`nosi va immediately - darhol so`zini olishimiz mumkin. Bu qoida ingliz tilshunosi G. Sterk tomonidan kashf qilinib tushuntirilgan.
Ingliz sinonimlarining o`sishida shevalarning (dealect 1) ahamiyati katta, ko`pgina so`zlar shevalardan kirib kelgan. O`tgan yuz yillikda Amerika ingliz variantida shevalar ko`p o`rinni egalladi. Masalan: Yimmicktrick, subscription; long distance, trunk call; radio.
Sinonimlar yana so`z shakllari ma`nosini tilda mahsuldorligini yaratish uchun tarixda foydalanilgan so`zlar allaqachon tilda ya`ni ma`no rivojlantirishda paydo bo`lib bormoqda.
Bu usullar sinonimlarda ham rivojlanib bormoqda. Ko`pgina sinonimik guruhlar bir element sifatida ajrim aloqada davom etadi. Bu holatni misollar bilan izohlaymiz.
To choose: to pick out, to enter-tocome in
To abandon: to give up, to lift-to pick up.
To continue: to go on, to post pone-toput off
To quarrel: to fall out, to return-to bring back
By the way, to by has quite given up the idea of doing those animal (300 b) cartoons. (Maugham. The Moon of Sixpence)
Yo`l-yo`lakay Tobi bu hayvonlardan multfilm qilish g`oyasidan voz kechadi.
My brother has quarreled with me and give up me (dickens).
Men ukam bilan janjallashib qoldim va meni tark etdi.
I resolved to give up my from sell my stock and remove (helston).
Men ho`jalikni tashlab dachani sotib ketishga va ko`chishga qaror qildim.
Good fortune did not abahdon him (shokespeare).
Omad uni tark etadi.
Sh.Amasova frazalari haraktariga frazaning qurilishi va aloqasi o`rtasidagi bog`liqlikning doimiyligi va semantik tasirchanlikka urg`u berib o`tadi. U yana e`tiborini bir narsaga qaratadi, frazeologik birikmalarda ma`nosi to`laligiga turlicha bo`lishini ta`kidlaydi. Bu ishda to give a lift, to give somebody wite a furn frazeologik birikmalarni keltirishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
