IEEE 1394 (Institute of Electrical and Electronic Engineers 1394 – elektrotexnika va elektronika bo‘yicha injenerlar instituti standarti 1394) – bu kompyuterning ichki komponentlarini va tashqi qurilmalarni ulash uchun mo‘ljallangan yangi va istiqbolli interfeysdir.
IEEE 1394 Fire Wire, ya’ni «olovli sim» nomi bilan ham mashhur. Fire-Wire raqamli ketma-ket interfeys yuqori ishonchlilik va ma’lumotlarni uzatish sifati bilan xarakterlanadi, uning protokoli vaqtning real masshtablarida sezilarli buzilishlarsiz video- va audiosignallarni o‘tishini ta’minlash bilan axborotlarni vaqt bo‘yicha kafolatlangan uzatilishini quvvatlaydi. Fire-Wire shina yordamida Plug and Play texnologiyasi bo‘yicha va deyarli istalgan konfguratsiyalardagi ko‘p sonli turli qurilmalarni bir-birlariga ulash mumkin, bu bilan u avval aytilgan qiyin konfguratsiyalanadigan turdagi shinalardan foydali farqlanadi. Bitta kontrollerga yaxlit oltita simli kabel yordamida bitta portga 63 tagacha qurilmalar ulanishi mumkin. Interfeysning o‘tkazish xususiyati 100–400 Mbit/s ni tashkil yetadi, kelajakda hatto 1600 Mbit/s ga yetishi kutilmoqda. Bu interfeys qattiq disklarni, CD-ROM va DVD-ROM diskyurituvchilarni, shuningdek, raqamli videokomeralar, videomagnitafonlar kabi yuqori tezlikli tashqi qurilmalarni ulash uchun ishlatiladi.
1.2.KOMPYUTERNI ISHGA TAYYORLASH Ishlashga tayyor bo‘lgan kompyuter ko‘p pog‘onali tizimni ifodalaydi. Eng quyi pog‘onani apparat vositalari tashkil qiladi, yuqori pog‘onalarda esa dasturiy vositalar joylashadi. Yangi kompyuter ishga tayyor bo‘lishi uchun quyida keltirilgan bosqichlarni bosib o‘tishi talab qilinadi.
1. Kompyuterning dastlabki apparat qismining sozlanishi. Bunda barcha mavjud apparat komponentlari ko‘rsatkichlarining kelishuvi kompyuterning tizimli platasida joylashgan doimiy xotira qurilmasiga yozilgan (PZU) BIOS SETUP vositasi yordamida amalga oshiriladi.
2. Operatsion tizimni o‘rnatishdan oldin qattiq diskni ma’lumot yozish uchun tayyorlash kerak bo‘ladi. Buning uchun uni formatlash lozim.
3. Operatsion tizimning o‘rnatilishi kompyuterni ishga tushi rishga va foydalanuvchi bilan muloqatni amalga oshirishiga imkon beradi.
4. Qurilmalarning drayverlarini o‘rnatishdan iborat bo‘lgan qo‘shimcha sozlash operatsion tizim tomonidan amalga oshiriladi. Bu drayverlar kompyuterning barcha dasturlarida mavjud qurilmalarga murojaat qilish imkonini beradi.
5. Oxirgi bosqich kompyuter bilan ishlash uchun zarur bo‘lgan barcha dasturlarni o‘rnatishdan iborat.
Ushbu keltirilgan bosqichlardan har qaysisi ishlab turgan kompyuterda ham bajarilishi mumkin. Xususan, apparat yoki dasturiy konfguratsiyani o‘zgartirishga bo‘lgan zaruriyat har doim mavjuddir. Bunda kompyuterning dastlabki tayyorgarligida amalga oshirilgan bosqichlardan foydalaniladi.
BIOS. Basic Input/Output System – kiritish chiqarishning asosiy tizimi. Bu kompyuterning diskka murojaat qilmasdan foydalanadigan, apparatli joylashtirilgan dasturiy ta’minotidir. BIOS mikro sxemasida klaviaturani, videokartani, disklarni, portlarni va boshqa komponentlarni boshqarish uchun zarur bo‘lgan dasturiy kod saqlanadi.
Odatda, BIOS kompyuterning tizimli platasiga joylashtirilgan ROM BIOS deb ataluvchi doimiy xotira qurilmasi (DXQ) (ROM, Read-Only Memory) mikrosxemasiga o‘rnatiladi. Bunday texnologiya tizimli plataga nisbatan tashqi qurilma hisoblangan komponentlarning ishlash xususiyatidan qat’iy nazar BIOSdan doimiy foydalanishni ta’minlash imkonini beradi (masalan, yuklovchi disklar).
Kompyuter tizimini bir-biri bilan o‘zaro aloqa qiluvchi bir nechta apparat va dasturiy vositalarning qatlami ko‘rinishida ifoda qilish mumkin. Asosan to‘rtta qatlam mavjud bo‘lib, ularning har birini nimbosqichlarga ajratish mumkin (9.1-rasm). 9.1-rasmda apparat ta’minoti bilan operatsion tizimning ilovalar orasidagi interfeys sifatida BIOSdan f oydalangan ikkitahar xil kompyuterlar tasvirlangan. Bu kompyuterlarda bir xil dasturiy ta’mi notni ishga tushirish imkoni bo‘lgan har xil qurilmalarni (protsessor, qattiq disk, monitor va boshqa) o‘rnatish mumkin. Operatsion tizim va ilovalarning o‘zaro aloqasi mos bo‘lgan API (Application Programming Interface) yordamida amalga oshiriladi.
Ilovalar apparat ta’minotiga bog‘liq bo‘lmaganligi sababli, uning hamma so‘rovlariga operatsion tizim ishlov beradi.
Operatsion tizim bevosita BIOS orqali apparat ta’minotiga murojaat qiladi. Bu aloqa qurilmalarning drayverlari ko‘rinishida amalga oshiriladi.
Tizimli BIOS apparat ta’minotiga bog‘liq bo‘lmagan holda, operatsion tizim uchun o‘zgarmay qoladi, operatsion tizim esa turli xil kompyuterlarda ishlashi mumkin.
Masalan, agar Windows XP operatsion tizimini har xil protsessorli, qattiq diskli, videoadapterli kompyuterga o‘rnatilsa, uning ishlash tamoyili o‘zgarmaydi, chunki drayver apparat komponentlari qanday bo‘lishidan qat’iy nazar o‘zining asosiy funksiyalarini bajaradi. 9.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, ilovalar va operatsion tizim ko‘p kompyuterlarda aynan bir xil, BIOS esa aniq apparat komponentlari bilan ishlashga «moslashadi» va o‘rnatilgan qurilmalardan mustaqil holda operatsion tizim uchun standart interfeysni ta’minlaydi.
