Mundarija: Kirish i-bob. O’simliklarning haroratga moslanishi

O‘SIMLIKLARNING ISSIQLIKKA CHIDAMLILIGINI ANIQLASH (Matskov usuli)
Yuqori haroratning o’simlikka zararli ta‘siri asosan ikki xil bo’ladi. Yuqori harorat ta‘sirida, birinchidan, o’simliklarda modda almashinuvi jarayonining buzilishi natijasida zararli moddalar yig’ilishi va ikkinchidan, protoplazma oqsillarining ivishi hujayralarning nobud bo’lishiga sabab bo’ladi. Issiqlikka chidamli o’simliklar protoplazmasining qovushqoqligi va elastikligi yuqori bo’ladi. Bog’langan suv miqdori ko’p oqsillari issiqlikka chidamli bo’lib, tezlikda koagulyasiyaga uchramaydi. Issiqlikka chidamli o’simliklarning nafas olish jarayonida ko’proq organik kislotalar hosil bo’ladi va ular ammiak bilan reaksiyaga kirishib, asparagin, glutamin kabi aminokislotalar hosil qiladi. Natijada erkin ammiak neytrallanib, o’simliklarga zarar yetkazmaydi. RNK miqdori ko’p bo’lgan o’simliklar ham issiqlikka chidamli bo’ladi. Ko’pchilik, suv bilan yaxshi ta‘minlangan, mezofit o’simliklar transpirasiya jadalligini oshirish orqali kuchli issiqlik ta‘siridan saqlanadi. Bu o’simliklar barg harorati, havo haroratiga nisbatan, 4-6⁰C gacha past bo’ladi.
O’simliklarning issiqqa chidamliligi har xil yuqori harorat ta‘sirida zararlanish darajasiga qarab aniqlanadi.
Mashg‘ulotning maqsadi: Har xil o’simliklarning issiqlikka chidamliligini aniqlash.
Vazifalar:

1. 
   Turli o’simliklardan 10 tadan shakli bir xil bo’lgan barglarni tayyorlash.
   
2. 
   Barglarni suvli hammomda turli haroratlarda saqlash.
   
3. 
   Isitilgan suvdan olingan barglarni kislotali eritmada saqlash.
   
4. 
   Barglarni qog’ozga yoyib, uning issiqlikka chidamlilik darajasini aniqlash.
   
5. 
   Xulosa qilish.
   

Kerakli asbob va reaktivlar: Har xil o’simlik barglari 0,2 n HCI eritmasi, GFL-1 yoki GFL-1083 rusumli suv hammomi, chinni idishlar, pinset.
Ishning borishi: Bu mashg’ulotni o’tkazish uchun 5-6 xil o’simlikning har qaysisidan o’ntadan barg kesib olinadi. O’simlik barglarining shakli va kattaligiga ko’ra suv sig’imi 5 litr bo’lgan GFL-1 yoki 10 litr bo’lgan GFL-1083 rusumli suv hammomlaridan biri tanlab olinadi (5-rasm). Suv hammomi 40⁰C gacha isitilib unga tekshiriladigan o’simliklarning barglari solinadi. Bu haroratda ular 30 daqiqa saqlanadi. Vaqt o’tgandan so’ng hammomdagi har xil o’simlik barglaridan bittadan olib, 3-7 daqiqaga sovuq suvga solinadi. Undan keyin barglarni suvdan olib, yassi idishga quyilgan 0,2 n HCI eritmasiga solinadi va 20 daqiqa kuzatiladi. Bu vaqtda suvli hammom harorati 5⁰C ga ko’tariladi va 10 minut o’tgach idishdan yana bittadan barg olib sovuq suvga va undan so’ng kislota eritmasiga solinadi. Suvning harorati har 10 minut o’tishi bilan 50⁰, 55⁰, 60⁰, 65⁰, 70⁰, 75⁰, 80⁰ C gacha oshirilib turiladi (1-rasm). Hammomdagi suvning harorati har 5⁰C gacha ko’tarilgan sari yuqorida o’tkazilgan ishlar takrorlanadi (ya‘ni bittadan barg olinadi).