Mundarija Kirish I bob. Gulli o’simliklar haqida umumiy ma’lumot

Tol turkumi
Tol (Salix)- toldoshlarga mansub daraxtlar va buta, chala butalar turkumi.300dan ortiq turi ma’lum.hamdo’stlik mamlakatlarida 170,shu jumladan O’rta Osiyoda 34 turi tarqalgan.Ariq va daryo sohillarida o’sadigan daraxt va butalarning kurtak ustida qoplovchi tangachasi bitta,gul oldi tangachasi cheti tekis,butun,gullari bandsiz.
Odatda barg chiqarishga qadar gullaydi.Gulyonbargchalari butun va tukli bo’ladi Gulqorg’oni bokalsimon yoki o’yilgan sharsimon shiradonga aylangan.Erkak guldagi otaligi ikkita ba’zan uchta,beshta,o’n ikkita.Urug’ida ipaksimon tukchasi bor.Hasharotlar vositasi bilan ba’zan shamol vositasi bilan changlanadi.Chetdan changlanish natijasida osonlik bilan yangi duragaylar hosil bo’ladi.
Tollar bir biriga juda o’xshash va ularni tashqi tuzilishidan ajratish juda qiyin.Barglari qisqa bandli bo’lib,spiral shaklida joylashgan. Asosan vegatativ yo’l bilan ko’payadi.Tollarning O’zbekistonda 31 turi o’sadi,shundan 14tasi madaniy holda o’stiriladigan daraxtlardir.Ayniqsa qora tol(S.australior),sariq tol (S.cuapiculata),majnuntol (S.babylonica) kabilar Respublikamizning barcha hududlarida manzarali daraxt sifatida ko’plab ekiladi.
Yovvoyi turlardan qirchintol yoki sambittol (S.tenuijulis ) boshqlarga qaraganda kengroq tarqalgan.Bulardan tashqari echkitol(salix sangarica),suv tol (salix nilhelmsiana),blok toil(salix blaskii),sariq tol(Salix euapiculata)lar daryo qirg’oqlarida o’sib to’qaylar hosil qiladi.Shaxarlarda anxor va hovuzlar bo’yida,bog’ va parklarda amudaryo toli (salix oxika),qora tol(salix australior),oq tol(salix alba),yaltiroq tol(salix mikans),majnuntol(salix bebylonica) kabi turlar ekib o’stirilishini ko’rishimiz mumkin.
Tollar har xil ekologik sharoitlarda ko’proq daryo,kanal,ariq, va hovuzlar bo’yida o’suvchi yorug’sevar o’simliklar hisoblanadi.Vegetativ yo’l bilan yaxshi ko’payadi.Urug’ining unib chiqish muddati ancha qisqa bo’lib,ikki haftadan so’ng unib chiqish qobiliyatini yo’qotadi.
Tol muhim asal beruvchi o’simlik.Undan savatlar tayyorlashadi,mebelsozlikda foydalaniladi,po’stlog’i ko’nchilikda foydalaniladi.
Asosan, mo’tadil mintaqada, Yevropa va shimoliy Amerikada tarqalgan.
Daraxtlarning xodasi yo’g’on, po’sti dag’al, barglari navbat bilan joylashgan.Ba’zilari barg yozilguncha,boshqalari bargi yozilgandan keyin yoki bargi yozilishi bilan bir vaqtda gullaydi.Ikki yoshli novdalari kuchala chiqaradi. Gullari ikki uyli, bir jinsli mart-aprel oylarida gullaydi. Mevasi ko’sakcha 25-30 kunda yetiladi.
Urug’i mayda, ochiq va nam yerda tez, ya’ni 5-10 soatda unib chiqadi.15-20 kundan keyin unish qobiliyatini yo’qotadi. Qalamchasidan, poyasidan, parxishdan yaxshi ko’payadi. O’zbekistonda oq tol,qora tol,ignabarg tol,majnuntol,suv tol,turon tol kabi turlari tarqalgan.