Mundarija kirish asosiy makroiqtisodiy modellarning qiyosiy tahlili

chizma. Sof bozor iqtisodiyoti sharoiti “resurslar - mahsulotlar” va “daromadlar – xarajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli.

2. Inflyatsiya va ishsizlik o’rtasidagi bog’liklik. Fillips egri chizig’i

Bozor iqtisodiyotida ishchi kuchini boshqa har qanday tovarlar kabi bahosi bor. Bu baho ish haqi ko’rinishiga ega. Ish haqi darajasi mehnat taklifini, uni iqtisodiyotning bir tarmog’idan boshqa tarmoqlariga qo’yilishini aniqlaydi.
Nominal, real va eng kam miqdorli ish haqi ajratiladi. Nominal ish haqi – ishlovchining ma’lum vaqt mobaynida (soat, kun, hafta, oy, yig’l) qilgan mehnati evaziga olgan pul miqdori. Uni haqiqiy harid quvvatini baholash uchun amaldagi narxlar darajasini hisobga olish lozim. Boshqacha aytganda, odam shu pul miqdoriga bozordan qancha tovar va xizmatlarni sotib olishi mumkinligini, ya’ni
real ish haqi miqdorini aniqlash kerak.
nominal ish haqi
Real ish haqi =
narx darajasi
Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, odamlar pulni tovar va xizmatlarni sotib olish uchun ishlab topadilar, shu sababli ular qancha ishlashlari kerakligini aniqlashda nominal ish haqiga emas, balki haqiqiy, real ish haqiga mo’ljal qilinadi. Ish haqining eng kam miqdori – qonun asosida o’rnatilgan chegara, yollanma ishchiga undan past miqdorda maosh to’lash taqiqlangan me’yor hisoblanadi. Muhim ijtimoiy me’yor hisoblangan eng kam ish haqining miqdori har bir mamlakatda yuzaga kelgan sharoitlarni hisobga olgan holda aniqlanadi. O’zbekistonda ish haqining eng kam miqdori inflyatsiya sababli, uning real darajasini barqarorligini ta’minlash maqsadida, vaqti-vaqti bilan qayta ko’rib
chiqilmoqda.
Ish haqi mehnat bozorida muvozanatni o’rnatuvchi vosita hisoblanadi va uning darajasini o’zgarishi ishsizlikka bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu ikki ko’rsatkich o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik ingliz iqtisodchisi A.V.Fillips tomonidan, Buyuk Britaniyaning 1862-1957 yillar ma’lumotlari asosida tadqiq qilingan hamda grafikda Fillips egri chizig’i deb aks ettirilgan. Madomiki, ish haqi va narxlar o’zgarishining sur’atlari o’rtasida bir xil nisbat mavjud ekan, u holda Fillips egri chizig’i o’z mohiyatiga ko’ra inflyatsiya va ishsizlik o’rtasidagi bog’liqlikni aks ettiradi, ya’ni inflyatsiyaning o’sishi sur’atida ishsizlikning past darajasi kuzatiladi va aksincha (5-chizma).


Muhim makroiqtisodiy ko’rsatkichlar o’rtasida barqaror va oldindan ko’rish mumkin bo’lgan bog’liqlikni o’rnatish G’arb mamlakatlarining milliy iqtisodiyotini tartibga solish va istiqbolini belgilash imkonini berdi.
Fillips egri chizig’i ishsizlik va inflyatsiya darajalari o’rtasidagi teskari bog’lig’likni xarakterlaydi.
Fillips egri chizig’i shundan dalolat beradiki, agar talabni kengaytirish va yangi ish joyini ko’paytirish orqali ishsizlikni qisqartirishga erishilsa, bu inflyatsiya darajasini tezlashishiga olib keladi. Shuningdek ishsizlik darajasining o’sishi pul massasini qiqarishiga (ya’ni ish sifatida to’lanadigan), bu esa inflyatsiyaning pasayishiga imkon beradi. XX asrning II yarmiga kelib, Filips egri chizig’idan foydalanish har doim ham yutuq olib kelmasligini isbotlab berdi. Asosan, ishsizlikni o’sishi qisqa muddat davomida narx o’sishini pasayishiga olib kelishini ko’rsatmoqda. Lekin, 70 yillardan boshlab bunday bog’liqlik buzildi va Fillips egri chizig’i zamonaviylashtirildi - endi u o’ng tomonga siljib, G’arb mamlakatlarida vujudga kelgan real makroiqtisodiy vaziyatni aks ettira boshladi. Ya’ni ishlab chiqarishni qisqarishi va ishsizlikni ko’payishi narxlarni oshishi bilan kuzatiladi. Bu hodisa stagflyatsiya deb atalib, ham inflyatsiyani, ham ishsizlikni o’sishi bilan ifodalanadi.

1.