Mundarija kirish asosiy makroiqtisodiy modellarning qiyosiy tahlili

YAIM₂₀₂₀ = 155+150+165+45+70+100 = 685 mlrd. so’m

c) SIM hajmi quyodagi formula yordamida aniqlanadi:

SIM _­= YAIM – A
2016 yil uchun:
SIM₂₀₁₆ = 500 – 110 = 390 mlrd. so’m
2017 yil uchun:
SIM₂₀₁₇ = 580 – 125 = 455 mlrd. so’m
2018 yil uchun:
SIM₂₀₁₈ = 613 – 140 = 473 mlrd. so’m
2019 yil uchun:
SIM₂₀₁₉ = 635 – 145 = 490 mlrd. so’m
2020 yil uchun:
SIM₂₀₂₀ = 685 – 155 = 530 mlrd. so’m
d) MD hajmi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
MD = SIM – T_e
2016 yil uchun:
MD₂₀₁₆ = 390 – 70 = 320 mlrd. so’m
2017 yil uchun:
MD₂₀₁₇ = 455 – 80 = 375 mlrd. so’m
2018 yil uchun:
MD₂₀₁₈ = 473 – 100 = 373 mlrd. so’m
2019 yil uchun:
MD₂₀₁₉ = 490 – 120 = 370 mlrd. so’m
2020 yil uchun:
MD₂₀₂₀ = 530 – 150 = 380 mlrd. so’m

e) aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

2016 yil uchun:
A₂₀₁₆ =500/15= 33.3 ming so’m/kishi
2017 yil uchun:
A₂₀₁₇ =580/16= 36.25 ming so’m/kishi
2018 yil uchun:
A₂₀₁₈ =613/17= 36.06 ming so’m/kishi
2019 yil uchun:
A₂₀₁₉ =635/18= 35.28 ming so’m/kishi
2020 yil uchun:
A₂₀₂₀ =685/19= 36.05 ming so’m/kishi
Hisoblab topilgan ko’rsatkichlarni jadvalga joylashtiramiz:
1-jadval
Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar

№	Ko’rsatkichlar nomi	O’lchov birligi	Yillar					2020 yilda 2016 yilga nisbatan o’zgarish
			2016	2017	2018	2019	2020	+,-	%
1	Yalpi ichki mahsulot	mlrd. so’m	500	580	613	635	685	185	137
2	Sof ichki mahsulot	mlrd. so’m	390	455	473	490	530	140	135,9
3	Milliy daromad	mlrd. so’m	320	375	373	370	380	60	118.7
4	Aholi soni	mln. kishi	15	16	17	18	19	4	126.7
5	Aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot	m.s./kishi	33.3	36.25	36.06	35.28	36.05	2.75	108.2

2. 2030 yil uchun YAIM hajmi va aholi sonining prognozini o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish yordamida prognozlash usulida hisoblash:
1) Mutloq qo’shimcha o’sish quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
_{ }y_t= y_t- y_t-1
Bu yerda: y_t – dinamika qatorining joriy darajasi;
y_t-1 – dinamika qatorining oldingi darajasi.

Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining 2016 – 2020 yillar davomidagi mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini topamiz:

_{ }YAIM₂₀₁₇ = YAIM₂₀₁₇ – YAIM₂₀₁₆ =580-500 = 80 mlrd.so’m
_{ }YAIM₂₀₁₈ = YAIM₂₀₁₈ – YAIM₂₀₁₇ =613-580 = 33 mlrd.so’m
_{ }YAIM₂₀₁₉ = YAIM₂₀₁₉ – YAIM₂₀₁₈ =635-613 = 21 mlrd.so’m
_{ }YAIM₂₀₂₀ = YAIM₂₀₂₀ – YAIM₂₀₁₉ =685-635 = 50 mlrd.so’m

Shu formuladan foydalanib, aholi sonining 2016 – 2020 yillar davomidagi mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini topamiz:

_{ }AS₂₀₁₇ = AS₂₀₁₇ – AS₂₀₁₆ =16-15 = 1 mlrd.so’m
_{ }AS₂₀₁₈ = AS₂₀₁₈ – AS₂₀₁₇ = 17-16 = 1 mlrd.so’m
_{ }AS₂₀₁₉ = AS₂₀₁₉ – AS₂₀₁₈ = 18-17 = 1 mlrd.so’m
_{ }AS₂₀₂₀ = AS₂₀₂₀ – AS₂₀₁₉ = 19-18 = 1 mlrd.so’m

2) O’rtacha mutloq qo’shimcha o’sishni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
_{ }
Bu yerda: ∆y_t – zanjirli mutloq qo’shimcha o’sish;
n – davriy qatorning uzunligi.

Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini aniqlaymiz:

Ushbu formuladan foydalanib, aholi sonining o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini aniqlaymiz:

3) O’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish yordamida prognozlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

_{ }
Bu yerda: y_n – qatorning oxirgi n-nuqtaning haqiqiy miqdori (qatorning yakuniy darajasi);
_{ } – qatorning (n+L)-darajasidagi prognoz miqdori;
L – prognoz qilinayotgan davr uzunligi;
_{ } – y₁, y₂, …, y_n davriy qator uchun hisoblangan o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdori.
Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining 2030-yil uchun prognoz miqdorini hisoblaymiz:

YAIM₂₀₃₀= 685+10*23.5=920 mlrd.so’m
2030-yilda YAIM hajmi 920 mlrd. so’mni tashkil qilishi prognoz qilinmoqda.
Ushbu formuladan foydalanib, aholi sonini ham 2030-yil uchun hisoblash mumkin:
AS₂₀₃₀= 19+10*23.5=920 mlrd.so’m

2030-yilda aholi soni 11,4 mln. kishini tashkil qilishi prognoz qilinmoqda.

3. Iqtisodiy o’sishni tavsiflaydigan ko’rsatkichlarni hisoblash:
a) YAIMning o’sish sur’ati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

_{ }
Bu yerda:
O’s – real yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’ati;
YAIM₀ – bazis yilidagi real yalpi ichki mahsulot;
YAIM₁ – prognoz yilidagi real yalpi ichki mahsulot.
Bizning olgan ma’lumotlarni foydalanib, ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

YAIMning o’sish sur’ati 39,5%ni tashkil qilgan.

b) aholi jon boshiga YAIMning o’sish sur’ati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

_{ }
Bu yerda:
A_YAIM – aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulotning o’sishi;
AS₁ – prognoz yilidagi ahoi soni.

Bizning ma’lumotlar asosida ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

Aholi jon boshiga YAIM ning o’sish sur’ati 20,6 ming so’m/kishini tashkil qilgan.

c) YAIM yillik o’sishi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bizning ma’lumotlar asosida ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

YAIM yillik o’sishi 139,5%ni tashkil qiladi.

Xulosa
Mamlakatning makroiqtisodiy holati kO'rsatkichlar tizimi orqali baholanadi. Makroiqtisodiy tahlilda YaIM, YaMD, SIM, SMD, ShD, ShTD, YaMTD, I, S, INI,YaIM, deflyatori kabi ko'rsatkichlardan foydalaniladi. YalM - mamlakat rezidentlari tomonidan ma'lum muddat davomida ishlab chiqarilgan pirovard tovarlar va xizmatlaming bozor baholari umumiy yig'indisidan iborat. YalMni hisoblashning ish lab chiqarish, yakuniy iste'mol va taqsimot usullari mavjud bo'lib, ulaming dastlabki ikki turi keng qo'lIaniladi. YalMni hisoblashda bir qiymatni ikki qayta hisoblashga yo'l qO'ymaslik uchun qo'shilgan qiymatlar yig'indisi ko'rinishida hisoblanadi. Bu usul YalMni hisoblashning ish lab chiqarish usuli deyiladi. YalMni xarajatIar ko'rinishida hisoblashda to'rt guruhdagi xarajatlar - iste'mol, investitsiya, davlat xaridi va sof eksport xarajatlari e'tiborga olinadi. Har uchala usulda hisoblangan YalM ko'rsatkichi hajmi, statistik xatolar istisno etilganda, o'zaro teng bo'ladi. Milliy hisobchilik tizimining barcha ko'rsatkichlarini hisoblashning uslubiy bazasi bina bo'lgani uchun ulami o'zaro taqqoslash imkoni mavjud. • Makroiqtisodiy tahlilda YalM ko'rsatkichi bilan birga YaMD kO'rsatkichidan ham foydalaniladi. YaMD - mamlakat rezidentlarining mamlakatda va mamlakat tashqarisida ish lab chiqarishda ishtirok etishdan ya mulkdan olgan boshlang'ich daromadlari yig'indisidir. Soddalik uchun YalM - Yalpi ishlab chiqarish, YaMD esa Yalpi daromad deb ham yuritiladi. Nominal YalM Yakuniy tovarlar va xizmatlar hajminijoriy narxlarda, real YalM esa doimiy narxlarda baholaydi. Shunday qilib, real YaMM hajmi faqatgina ish lab chiqarish hajmi o'sishi bilan oshadi, nominal YaMM esa tovar va xizmatlar baho darajasining o'sishi natijasida ham oshishi mumkin. Milliy ishlab chiqarish va daromad hajmining real o'zgarishini aniqlash uchun baholar indekslaridan: YalM deflyatori va INl ko'rsatkichlaridan foydalaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1. 
   Olimjon Abdullayev, Janoboy Isaqov, Doniyor Abdullayev, Odiljon O’rinboyev. Makro-Mikro Iqtisodiyot asoslari. Toshkent O’zbekiston – 2019
   
2. 
   A.E.Ishmuhamedov, Z.A. Djumayev, Q.X.Jumayev. Makroiqtisodiyot. O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti. Toshkent – 2005
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi. TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI. “Biznes va tadbirkorlik kafedrasi”. MAKROIQTISODIYOT. G.X. Nazarova. TOSHKENT – 2017.
   
4. 
   MAXMUDOV N.M., HAKIMOV H.A. Makroiqtisodiy Tahlil. TOSHKENT– 2019.
   
5. 
   X.S.Xadjaev, I.A.Bakiyeva, Sh.Sh. Fayziev. Makroiqtisodiyot (O’quv qo’llanma) - T.: TMI, 2014, 268 bet.
   

II. Internet materiallari
1. http://www.press-service.uz/uz/news/archive/
2. http://mfa.uz/uzb/hujjatlar/vaz mahk/
3. http://www.stat.uz
4. http://www.lex.uz
5. http://www.uza.uz
6. http://finless.ru
7. http://www.mof.go.jp
8. http://www.arxiv.uz