Yorug’lik manbalari

Aim.uz

Yorug’lik manbalari
Karerьlarda normal ish sharoitini yaratishda asosiy chora tadbirlardan biri bu- doimiy elektr yeruglik bilan taьminlashdirElektr yeruglik bilan tugri taьminlangan bulsa ishlab chikarish kulvmi yanada oshadi,ishlab chikarilaetgan maxsulotning sifati yaxshilanadi,ishning xavfsizligi oshadi,tasodifiy va avarenniy xolatlar kamayadi va ishchilarning tolikishi pasayadi.
Karьerlarda kullaniladigan yeruglik manbai bir necha talablarga javob berishi lozim.Bular:turli xil ob-xavo sharoitida xam ishlashi(emgirda,korda,tumanda,bugda) yeruglik kattarok maydonga tushishi lozim asosan portlatish ishlari amalga oshirilganda portlatilgan maydon yeruglik manbai bilan taьminlangan bulishi lozim.
Kakerlarda kechki ish vaktida texnik ekspluatatsiya kilish koidalari kabul kilingan va unga kura kuyidagi joylar yeruglik bilan taьminlangan bulishi lozim,Bularga ekskavatorishlash joyi ,trans-atvalniy most,burgilash stanoklari,nasoslar,konveyerlarva boshka mashina va mexanizmlar,podstansiyalar,temir yullar va stansiyalar,avtomobil yullari,odamlar yurish yulaklari,atvallar va ish olib borilaetgan maydonlar yeruglik manbai bilan taьminlangan bulishi lozim.
Karerning xavosi changlanishi va elektr uskunalar kapital tamirlashiga borganiga kadar uzaro boglanish mavjud buladi. Uni chngi chang utkazmaydigan elektr uskunalar konstruktsiyalariga yangi ishlov berganda foydalanish zarur.
Mexanik tasirlarni ( zarbalar, tebranish, chuziladigan zur berishlar va xokazo ) elektr uskunalar sinaydi – ish jarayonida aksariyat mashinalarning joyini uzgartirishda (tozalaydigan va kovlab boradigan kombaynlar, ekskavatorlar va boshkalar). Elektr tarmogiga ulanadigan nuktalar va boshka elektr tarmokli uskunalarni tayyor bulmagan trassa ( yuldan ) utkazganda sezilarli tebranish ogirini ( 180 Gts tebranish chastotasi 0,2-0,5 mm amplituda, 15 d tezlanish ) tebranish ogirligi tez – tez tutib turadigan va utkazayotgan izolyatorlarning yemirilishini paydo kiladi, tortuvchi kuchini sindiradi va kontakt tartibini ( sistemasini notugri yulga kuyish , payvandlovchi konstruktsiyalarning kattik va mustaxkamligini yukotish asboblarini buzilishi ximoyalovchi rele va xokazo ).

220v kuchlanishga ulangan lampalar 7 (15 Vt) - 19,5 lm/Vt (1500 Vt) yeruglik tarkatish kuvvati oshadi127v kuchlanishli lampalar esa 10 - 12 % yukori buladi.Nakalniy lampalarning urtacha ishlash vakti 1000 soatgacha buladi. Yukori kuchlanishga muljallangan135 i 235 V lampalar ishlab chikarilyapti,ularning urtacha ishlash vakti 2500 soatgacha bulib,eruglik tarkatishi 15 – 20 % kamaygan. Nakalniy lampalardan yerugligi yukori bulgan projektorlar uchun kullaniladi.Projektor lampalarining urtacha ishlash vakti 400 soatgacha bulib,ularning yeruglik tarkatishi 17 lm/Vt buladi.

Nakalniy lampalarning tarmokdan keladigan kuchlanishga sezuvchanligi juda yukori buladi.Lampalarda kuchlanishning 1 % ga uzgarishi yeruklik tarkalishini ±3,7 %ga,eruglik yuborishni ±2,2 % ga va urtvcha ishlash vaktini ±14 % ga uzgartiradi.Nakalniy lampaning afzalligi shundaki kurilmaning oddiyligi va sxemaning oddiyligidadir.
Kvarsli galogenli lampalarda kvarsli shishiadan trubkasi bulib,lampaning ikki tomoni xam sokol bilan tugaydi.Lampaninig ichi argon, ksenon kabi gazlar bilan tuldirilgan bulib galogenlarda yukori sifatli yod xam kushilgan buladi.
Kupgina korxonalarda kuvvati 1 dan 20 kVt gacha,kuchlanishi 220-240V yeruglik tarkatishi 22 lm/Vt va urtacha ishlash muddati 2500-3000 soatgacha buladi. Kvarsli galogenli lampalar asosan ochik kon ishlarida karerьlarda,katta ishlab chikarish maydonlarida chirok va projektorlar sifatida kullaniladi.
Kvarsli galogenli lampalarning Nakalniy lampalarga karaganda yerituvchanligi juda yukori bulib,uning kamchiligi yukori elektr energiya sarfidadir.Bu lampalar asosan kasalxonalarning maxsus bulimlarida va karerьlarda juda katta xududni yeritish maksadida kullaniladi.
Gaz razryadli lampalar asosan radiaktiv nurlar tarkatish xisobiga ishlaydi.Bunday lampalarga lyumitsentni lampalar,dugavoy rtutni,ksenoviy va natrili lampalar kiradi.
Lyuminasent lampalari trubkasimon bulib,ichki kismi lyuminaform bilan koplangan.Trubka oxirida volframli ip mavjud bulib,ikki kavatli sokol kismga ulanganTrubkaning ichki kismi simob va inert gazi bilan tuldirilgan bulib ular asosan chirok yenishini yengillashtiradi va issiklik ajralishini kamaytiradi. Xozirgi kunda lyumitsent lampalari ok,xalodna ok,ili kok,dnevnova,sveto diodlar bilan yaxshilangan ranglari ishlab chikarilmokda.Lampalar (8, 15, 20, 30, 40, 65, 80 va 150 Vt)formada, U- simon kurinishda (8 - 80 Vt), W- simon kurinishda (30 Vt) va aylana simon(20 - 40 Vt) kilib tayyorlanyapti. Lyuminasent lampalarning urtacha ishlash vakti 10000 soatgacha bulib,eruglik tarkatishi 46 - 60 lm/Vt gacha buladi. Lyuminasent lampalarining ok ranglilari yanada iktisodiy bulib,ularning urtacha ishlash vakti 15000 soatgacha bulib, yeruglik tarkatishi 75 lm/Vt gacha buladi.
Lyuminasent lampalarining afzalligi yukori iktisodiy kursatgichlarga yegaligi,lampalarning xar rangdaligi,ishlash vaktining yukoriligidan iboratdir.Uning kamchiligi esa ishga tushishining sekinligi 7-10 minutda normal sharoitga utadi.Uning yana bir kamchiliklaridan biri bu temperaturaga taьsirchanligidadir. Lyuminasent lampalarining normal ishlash temperaturasi 18 - 25 °S.
Lyuminasent lampaning ulanish sxemasi . 1, a rasmda kursatilgan. Lyuminasent lampa (UBI) drossel ulangan bulib,unga parallel tarzda starter SA ulangan,lampa yenganda avtomatik tarzda elektrodlar kizishni boshlaydi. V sxemada kondensator S1 yekilgan,kuvvat koefitsientini oshirish uchun esa kondensator S2 S3 va S4 lar ulangan va radio pamexni kamaytirish uchun.Drossel va kondensator birgalikda PRA ni tashkil kiladi.
Lampani yekganda starter va elektrodlar urtasida razryad paydo buladi ,bimetalicheskiy elektrod kiziydi,kaysiki starter bilan ulangan boshka elektrod.Elektrodlarning kizishi natijasida trubkadagi gazlarning ionlashuvi boshlanadi.Tarmokdagi kuchlanish impulsining oshishi natijasida lampadagi drossel chulgamlari kiziydi.
Lyuminasent lampalari yeritishda ikki lampali starter PRA sxemasi buyicha 2UBK tiplisi urnatiladi(rasm. 1, b).Zenjirdagi bitta lampa drossel va kondensator bilan yekiladi,biri esa kuchlanishni fazadan oladi. PRA ning kuvvat koefiyaienti 0,92 dan past buladi.
Dugavoy rtutni lampalar yukori bosim bilan yeruglik tarkatib DRL markasini takdim etadi,kolba 1,ichki kismida urnatilgan kvars razryadli trubka 2 rtut pari va argon bosimi (2-5)·10⁵ Pa,asosiy payan 3 elektrod 4 ni yekadi (rasm. 2, a).Kiziydigan elektrodlar yukori karshilikka ega rezistor bilan ulangan.Lampani yekkanda tarmokdagi uzgaruvchan tok asosiy va kiziydigan elektrodlar urtasida turtki buladi.Lampani yenish protsessi lampa yengandan sung 7 - 10 min dan keyin normal xolatga utadi.
Xozirgi kunda DRL ni elekrod poloslari kuyidagicha kabul kilingan (rasm. 2, b).Katod effekti kuchlanishni un baravargacha pasaytiradi va razryad asosiy va yordamchi elektrodlar urtasida buladi.
DRL lampalari kuvvati 80 dan 1000Vt gacha ishlab chikariladi va yeruglik tarkatuvchanligi 40 - 60 lm/Vt va urtacha ishlash muddati 15000 soatgacha
buladi. Ular juda ishonchli va 60 °S temperaturada xam ishlaydi.Ular asosan kul yeritish va ichki yeritishda kullaniladi. DRL lampalari bir lampali induktiv PRA orkali yekiladi.Bu lampalarni yekish sxemasi 2- rasmda keltirilgan.Lampalar tarmokka 220 V kuchlanishga ulanadi.
Metalgalogenli lampalar DRI (dugavoy rtutni va iodli) –bu DRL lampalarning mukammallashtirilgani. DRI lampalar kuvvati 250-3500Vt yeruglik tarkatishi 90 lm/Vt va urtacha ishlash muddati 5000 soatgacha. DRI lampalar PRA tarmogi orkali yekiladi,tarkibi ballastli drossel va yarim utkazgichli kiziydigan implusli kurilma (IZU) dan tashkil topadi.(3- rasm).
IZU kombinatsiyalashgan impuls bulib tarkibi kam kuvvatli katta kuchlanishli (4,5-5,5 kV) impulsdan,kullanilishi elektrodlar urtasida duga chikarishda xizmat kiladi. DRI lampalar DRL lampalarga karaganda tezrok yenish imkoniyatiga ega.
D ugavoy ksenli trubkasimon DKsT lampalar gaz razryadli lampalar ichida eng kuvvati baland bulib,katta ochik maydonlarni va kareьrlarni yeritish uchun kullaniladi. Dugavoy ksenli trubkasimon DKsT lampalar kuvvati 2 dan 100 kVt gacha, yeruglik tarkatishi 45 lm/Vt gacha kilib ishlab chikariladi.Ksenli lampalar ichida bitta uzun trubka bulib,u kvarsli shishadan tayyorlangan va ksen bilan tuldirilgan (rasm. 4, a).Trubka oxirida radiaktiv toriy elementli volfram 2 ta elektrod joylashtirilgan bulib,elektr tarmokdan lampani yekish uchun xizmat kiladi.
Bu lampalarning urtacha ishlash muddati 1350 soat,agar kuchlani bir xilda yetkazib berilsa 3000 soatgacha ishlaydi.Ksenli lampalar xuddi kuyosh nuri kabi yeruglik tarkatadi va yerituvchanligi yaxshi.Bu lampalarning afzallik tomoni shundaki ular katta ochik maydonlarni kareьr va otvallarni,kurilish maydonlarni,temir yul stansiyalarini yerita oladi.Uning kamchiligi esa pusk kurilmasi murakkab va ultra binafsha nurlarining tarkalishidadir.
D ugavoy ksenli trubkasimon DKsT lampalar maxsus yekish kurilmasi orkali yekiladi,asosan iskra chikaradigan generator printsipiga asosan ishlaydi (rasm. 4, b). Kurilma yekilganda tarmok kuchlanishi transformator TV1 orkali S1 kondensatorga yuboriladi. Kuchlanish kondensatorga yetganda ,kuchlanish FV razryadnikka,transformator birinchi chulgamini zaryadlaydi. Lampalar urtasida zaryadlar yuzaga keladi va lampa yenadi.Lampa yengandan sung iskrali generator uchadi, transformator TV2 ning ikkinchi chulgami shuntlanadi.Kondensator S2,S3 tarmokni yukori kuchlanishdan ximoyalaydi.
Natrili lampalar past va yukori bosimda,bir-biridan yeruglik uzatish va tuzilishida fark kilib ishlab chikariladi. Natrili lampalar past bosimlisi (0,5-1,2 Pa) va yeruglik uzatishi 150 lm/Vt buladi. . Natrili lampalar yukori bosimlisi(27 kPa) va oltin rang-ok yeruglik tarkatadi.Kup davlatlarda natrili lampalar DNaT kuvvati 250-1000 Vt, yeruglik tarkatishi 90-120 lm/Vt va urtacha ishlash muddati 15000 soatgacha buladi. Dugali natrili lampa DNaT-400 (rasm. 5) razryadli lampa 1, ichki kismiga joylashtirilgan yuroki sifatli shishadan tayerlangan kolba 3 dan tashkil topgan.Razryadli trubka yeruglik utkazuvchi keramik materialdan yaьni yarim kristalli alyuminidan tayerlanadi.Trubka ichiga natriy,simob va inersion gaz(argon yeki kseneon) gazi bilan tuldiriladi.